Bibliogr. s. 20-23

Artykuł stanowi próbę wykorzystania efektów analiz językoznawczych, w tym wyników badań korpusowych, oraz rezultatów eksperymentów psycholingwistycznych do przedstawienia relacji opozycji semantycznej w terminach koncepcji prototypów pojęciowych. Zawarto w nim syntezę poglądów językoznawców na temat czynników wyznaczających prototyp kategorii relacji opozycji semantycznej i próbowano określić zależności między tymi czynnikami. Wskazano konieczność odróżniania prototypowych i kanonicznych przykładów tej relacji. Przeanalizowano rezultaty najważniejszych badań korpusowych dotyczących relacji opozycji w celu znalezienia sposobów określania stref peryferyjnych i wyznaczania granic tej relacji na podstawie realnych kontekstów użycia. Podkreślono szczególną rolę par opozycyjnych wyodrębnionych z kohiponimicznych zbiorów wieloelementowych w budowaniu pogranicznych stref kategorii opozycji. Określono, na podstawie wybranych prac, które techniki badań psycholingwistycznych mogą dostarczać dowodu na realność psychologiczną prototypowego charakteru kategorii relacji opozycji, a które mogą stać się podstawą odróżniania prototypu kategorii od kanonu. W podsumowaniu zaproponowano semantyczne, korpusowe i psycholingwistyczne kryteria ustalania miejsca konkretnego przykładu relacji w strukturze kategorii opozycji semantycznej, czyli warunki klasyfikowania przykładów jako, odpowiednio: a) należących do ścisłego centrum kategorii, b) pozostających w pobliżu centrum, c) znajdujących się w części peryferyjnej, d) stanowiących zmienne pogranicze kategorii.

This paper aims to use the results of linguistic analyses, including corpus studies, and psycholinguistic experiments to present the relation of semantic opposition in terms of the prototype theory of concepts. A synthesis of linguists' views on the factors defining the prototype of the category of semantic opposition is presented, and an attempt is made to determine the relationship between these factors. The need to distinguish prototypical and canonical examples of the relationship is also indicated. The results of the most important corpus studies concerning the relation of opposition are analysed in order to find ways of delineating the peripheral zones and the boundaries of the relation based on real contexts of use. The particular role of opposition pairs extracted from cohyponymic multi-element sets in forming the boundary areas of the category of opposition is highlighted. It is determined, on the basis of selected studies, which psycholinguistic techniques can provide evidence of the psychological reality of the prototypical nature of the category of semantic opposition, and which may serve as a basis for distinguishing the prototype of the category from the canon. In conclusion, some semantic, corporal, and psycholinguistic criteria are proposed for locating particular examples of the relation within the structure of the category of semantic opposition - that is, conditions for classifying examples as, accordingly: a) belonging to the strict centre of the category, b) lying near the centre, c) located in the peripheral part, or d) forming the fuzzy boundary of the category.