O uniwersaliach tłumaczeniowych w wybranych współczesnych polskich tłumaczeniach literackich

Bibliogr. s. 181-183

Niniejsze badanie o charakterze pilotażowym dotyczy wykorzystania wybranych metod badawczych językoznawstwa korpusowego i stylistyki komputerowej w analizie uniwersaliów tłumaczeniowych na materiale wybranych współczesnych polskich tłumaczeń literackich. Mówiąc ściślej, badanie dotyczy wybranych uniwersaliów typu T (za Chestermanem 2004), które nazywam uniwersaliami tłumaczeniowymi wewnątrz-językowymi (Grabowski 2011), takich jak kluczowe wzorce leksykalne (corepatterns of lexicaluse; Laviosa 2002) oraz hipoteza dotycząca konwergencji (levelling-out; Baker 1996). W celu przeprowadzenia niniejszego badania opracowano dwa specjalne korpusy badawcze (z 500 000 wyrazów tekstowych w każdym) obejmujące wybrane współczesne polskie powieści oraz wybrane współczesne tłumaczenia literackie z języka angielskiego na język polski. Wyniki badania wykazały, że jako całość teksty tłumaczone są bardziej zróżnicowane leksykalnie od tekstów nietłumaczonych, ale też cechują się większą liczbą powtórzeń i mniejszym zróżnicowaniem leksykalnym jeśli idzie o wyrazy o wysokiej frekwencji w tekście. Z drugiej strony badanie wykazało, że teksty nietłumaczone cechują się większym bogactwem leksykalnym w zakresie wyrazów o niskiej frekwencji w tekście, gdzie z reguły można znaleźć słownictwo kreatywne i odautorskie. Metody wielowymiarowe (analiza głównych składowych, analiza skupień) potwierdziła hipotezę dotyczącą konwergencji, zgodnie z którą można zaobserwować większe podobieństwo między tekstami tłumaczonymi niż między tekstami tłumaczonymi a oryginałami napisanymi w tym samym języku.

This pilot study attempts to examine the potential of selected corpus linguistics and computational stylistics methods in the investigation of translation universals in translational literary Polish. More specifically, the study deals with T-universals (after Chesterman 2004), which are also referred to as intralingual translation universals (Grabowski 2011), with emphasis on core patterns of lexical use, as proposed by Laviosa (1998, 2002), and the leveling-out hypothesis, as proposed by Baker (1996). To that end, the custom-designed corpora,with approximately 500,000 tokens each, of contemporary translational and non-translational literary Polish were compiled. The results of the study reveal that on the whole translated texts are more varied lexically and have more repetitions and lower lexical variety among top-frequency words than non-translated Polish texts. On the other hand, the study shows that non-translational texts have higher lexical variety among bottom-frequency words, where usually one can find author-specific and creative vocabulary. The results of multivariate methods (Principal Components Analysis and Cluster Analysis) confirm the leveling-out hypothesis that translations are more alike as compared with native texts.