The conscience of judge : should the conscience clause apply to judges?

Bibliogr. s. 185-186

Klauzula sumienia to procedura dochodzenia prawnonaturalnej wolności sumienia wynikającej z przyrodzonej godności człowieka. Ma ona zastosowanie w przypadkach skrajnych, gdy sumienie jednej osoby musi decydować o zdrowiu i życiu innego człowieka. Dlatego kwestia ta często dotyczy zawodów: lekarza, pielęgniarki, żołnierza, a przede wszystkim sędziego. Szczególna rola sumienia tego ostatniego wymaga nadzwyczajnej ochrony. Jest ona realizowana za pomocą formuły klauzuli sumienia sensu largo (polegającej na swobodzie orzekania) oraz quasi-klauzuli sumienia sensu stricto. Ta ostatnia gwarantuje swobodę podjęcia decyzji o orzekaniu (tzw. wyłączenie sędziego) i możliwość wydawania wyroku zgodnego z moralnością, lecz sprzecznego z prawem (formuła Radbrucha). Wprowadzenie pełnej klauzuli sumienia sędziego sensu stricto, analogicznej do podobnych formuł dotyczących lekarzy, pozostaje przedmiotem dyskusji. W tym kontekście sumienie sędziego jest szczególnie istotne i zasługujące na ochronę, bo umożliwia rozeznanie w trudnych przypadkach moralnych i prawnych. Jest ono nie tylko wewnętrznym głosem intuicji moralnej (tzw. wąskie rozumienie sumienia, indywidualny aspekt sumienia), ale także zbiorem narzędzi orzeczniczych używanych w trudnych przypadkach stosowania prawa (szerokie rozumienie, kolektywny aspekt sumienia sędziego). Sumienie sędziego jest gwarantem zasad niezawisłości i bezstronności, a także słuszności wyroku. Ponadto stanowi punkt odniesienia w samoocenie sędziego co do dochowania zasad niezawisłości i bezstronności, których najważniejsze, wewnętrzne aspekty są możliwe do oceny wyłącznie przez niego samego w zgodzie z własnym sumieniem. Próby wyręczenia go przy pomocy nadzwyczajnych sądów dyscyplinarnych zostały uznane przez Trybunał Konstytucyjny za niekonstytucyjne. W tym świetle także pełną klauzulę sumienia sędziego sensu stricto - analogiczną do tej lekarskiej - należy uznać za zagrożenie dla niezawisłości sędziego, który w orzekaniu podlega jedynie Konstytucji, ustawom i własnemu sumieniu.

Conscience clause is a procedure designed to assert the natural law liberty of conscience resulting from the inherent dignity of every human being. It applies to extremes situations like making a decision about health and live of others. It is very peculiar to professions like: doctor, nurse, soldier, and especially judge. There are two different aspects of conscience clause for judges: sesnu largo (what includes a judicial discretion) and the quasi-clause of conscience sensu stricto. The latter ensures a liberty of making a decision about presiding over the matter (so-called "judicial disqualification") and passing a judgment against the law but compatible with a morality (the "Radbruch Formula"). The introduction of complete conscience clause of judge sensu stricto (based on conscience clause of doctor) into law is still controversial. In this context the conscience of the judge is particularly important and should be protected because it enables judge to solve hard cases despite ethical and legal uncertainty. The conscience is not only a moral judgment that assists in distinguishing right from wrong (the narrow sense of the conscience; individual aspect) but also it is a toolbox of judge used for solve hard cases (the broad sense; the collective aspect). Furthermore the conscience is a benchmark for self-examination of judge used in an attempt to detect infringement of principles of judicial autonomy and impartiality. Introduction an extraordinary disciplinary procedure for this purpose was found to be unconstitutional by the Constitutional Tribunal. The complete conscience clause of judge sensu stricto (similar to the conscience clause of doctor) should be also deemed a threat to the independence of the judge in the aspect of potential violation of the Constitution, because of the fact that judge - while regarding judgments - subjects only to the Constitution, statutes and his own conscience.