Is the reference to forgiveness in the Polish Civil Code adequate?

Od ponad 80 lat przebaczenie jest przedmiotem regulacji prawa prywatnego. Do momentu wejścia w życie nowelizacji Kodeksu cywilnego z 2015 roku, spory w doktrynie i orzecznictwie istniały już co do samej kwalifikacji prawnej tej kategorii. Uznawano je bowiem za: akt czysto emocjonalny, oświadczenie podobne do oświadczenia woli, a nawet za samo oświadczenie woli. Dopiero wspomniana nowela, kwalifikując przebaczenie jako inne oświadczenie, sprecyzowała przepisy regulujące kategorię przebaczenia. Niniejsze opracowanie przedstawia istotę i rolę przebaczenia w kodeksie cywilnym. Jest także analizą sposobu, a wręcz zasadności, ustawowej regulacji przebaczenia. Oprócz części traktującej o strukturze przebaczenia i granicach jego oddziaływania na instytucje prawne (moc wydziedziczenia po przebaczeniu, dorozumiane przebaczenie w drodze rozrządzenia testamentowego czy ważność przebaczenia z reservatio mentalis), opracowanie zawiera dwa spostrzeżenia. Pierwsze z nich wiąże się z potrzebą lepszego dopasowania regulacji przebaczenia do potrzeb obrotu cywilnoprawnego. Uzasadnione jest umożliwienie przebaczającemu dołączenia warunku do swojego oświadczenia. Pozwala ono bowiem na bardziej skuteczne oddziaływania na zachowanie adresata przebaczenia. Wątpliwości nie powinna też budzić dopuszczalność dorozumianego przebaczenia w drodze przysporzenia testamentowego po nieakceptowalnym społecznie zachowaniu. Drugie natomiast wiąże się z nadmierną ingerencją prawodawcy w życie osobiste poprzez regulację przebaczenia. Osobiste więzi nie powinny być przedmiotem ingerencji ustawodawczej, szczególnie w gałęzi prawa, w której oddziaływanie na stosunek prawny ma raczej charakter horyzontalny niż wertykalny. Ograniczenie terminem uprawnienia do odwołania wykonanej darowizny przez darczyńcę bądź jego spadkobierców jest dowodem na możliwość osiągnięcia skutków przebaczenia bez wkraczania w ściśle prywatną sferę uczestników obrotu. Przebaczenie bowiem, jako kategoria prawa cywilnego, nie powinno nadmiernie krępować przysparzającego. Oba te spostrzeżenia można w istocie sprowadzić do jednego mianownika. Zarówno postulat dopasowania regulacji do potrzeb, jak i wyłączenia przebaczenia z kodeksu, mają zwiększać elastyczność prawa, która pozwala na lepsze dopasowanie regulacji do ludzkich potrzeb. Zawsze bowiem należy pamiętać, że prawo pozytywne jest jedynie instrumentem opisu rzeczywistości, a nie samoistnym punktem odniesienia.

Forgiveness has been the subject of private law regulation for over 80 years. Until the amendment of the Civil Code, which came into force on 8th September 2016, doctrine and jurisprudence have not been able to classify forgiveness to legal category. It was considered to be: a purely emotional act, a statement similar to a declaration of will and even a declaration of will. Only the abovementioned amendment, qualifying forgiveness as another statement, specified the provisions influencing the forgiveness. This note presents the essence and role of forgiveness in the Civil Code. It is also an analysis of the method, or even necessity of statutory regulation of forgiveness. In addition to the part concerning structure of forgiveness and its impact on legal institutions (enforceability of disinheritance after forgiveness, implied forgiveness through testamental disposition or validity of forgiveness revealed with reservatio mentalis), the study contains two observations. The first remark, less outright, is connected with the necessity of adjusting the regulation of forgiveness to the needs of civil law transactions. It is reasonable to allow the forgiving to attach a condition to their statement. It enables more effective impact on the behavior of the addressee of forgiveness. Admissibility of implied forgiveness through a testamentary disposition should also be acceptable form of forgiveness in Civil Code. Second one is connected with needless interference of the legislator in personal life through statutory regulation of forgiveness. Personal relationship should not be the subject to legislative interference, especially in the branch of law, in which the source of impact on the legal relationship is rather horizontal than vertical. The time-limited donator's or their heir's right to revoke already made donation could be considered as a proof of the possibility to accomplish the effects of forgiveness without stepping into people's private life. Forgiveness, as a category of civil law, should not unduly constrict donor's or testator's rights. These observations have in fact the same purpose. Both the postulate of adjusting the regulations to the needs and the suggestion of forgiveness' exclusion from the Civil Code are to increase the flexibility of the law, which allows better adjustment of the regulation to human wants. It should always be remembered that the positive law is only an instrument of describing reality, not an autonomous reference point.