Border situations in anti-utopia : from heroism to conformism

Recenzowane materiały z międzynarodowej konferencji naukowej: Prace Herkulesa : człowiek wobec wyzwań, prób i przeciwności, dn. 16-18 listopad 2011 r., Kraków

Podejmowanie wyzwań przez bohaterów literackich może mieć wieloraki charakter i dotyczyć różnorodnych doświadczeń. Jednym z nich, które stawia przed jednostką nadzwyczajne wymagania, jest doświadczenie graniczne, nazywane inaczej - za Karlem Jaspersem - sytuacją graniczną. Sytuacja graniczna to moment, w którym następuje przewartościowanie całego życia: według Bartłomieja Dobroczyńskiego jest dojściem do własnych granic - psychicznych, emocjonalnych, granic samowiedzy, granic swego dotychczasowego świata. Sytuacja graniczna sprawia, że należy dokonać wyboru: jej przeżycie łączy się z utratą dotychczasowej tożsamości, zatem stawia jednostkę przed wyjątkowym wyzwaniem - zbudowania na nowo swego życia, już ze świadomością tego, co się zdarzyło, "na gruzach" dotychczasowego, uznawanego za bezpieczny, świata. Wydaje się, że sytuacje graniczne pojawiają się szczególnie często w powieściach antyutopijnych - do takich należą z pewnością My J. Zamiatina, Nowy, wspaniały świat A. Huxley’a, 4510 Farenheita R. Bradbury’ego, I nastał wiek błogi J. Marka, Twarzą ku ziemi M. Parowskiego, Ten wspaniały dzień I. Levina czy Paradyzja J. Zajdla. Ich bohaterowie w pewnym momencie zostają skonfrontowani z rzeczywistością inną niż ją sobie wyobrażali. Muszą poradzić sobie ze świadomością, że ich dotychczasowe życie było fikcją - w tym momencie muszą też podjąć decyzję, wiedząc, że zależy od niej całe ich życie, a często - egzystencja również innych osób. Niezależnie od dokonanego wyboru ich życie zmienia się na zawsze. Niezależnie od wyników podejmowanych wysiłków ich heroizm polega na zbudowaniu nowej tożsamości zakorzenionej nie w utopijnej (często zbudowanej na fikcji) lecz w obiektywnej rzeczywistości. Niezależnie od tego, czy walkę tę wygrywają, czy też za swoje wybory płacą najwyższą cenę - zwyciężają o tyle, o ile pozostają wierni temu, czego dowiedzieli się o sobie, doświadczając sytuacji granicznej.

Taking up the challenges by literary heroes may be varied in nature and involve a variety of experiences. One of them, which places extraordinary demands before the individual, is the experience of limits, called - after Karl Jaspers - border situation. Border situation is a moment in which there is a reevaluation of a whole life: according to Bartłomiej Dobroczyński it is coming to one’s own borders - mental, emotional, self-knowledge boundaries, the boundaries of your former world. Border situation makes it necessary to make a choice: surviving it is combined with the loss of original identity, so that places the individual before a special challenge - to build anew their life, bearing in mind what had already happened, on the "the ruins" of the existing, recognized as safe, world. It seems that the border situation appears particularly often in the anti-utopian novels - such are certainly We by J. Zamiatin, Brave New World by A. Huxley, R. Bradbury’s 4510 Farenheit, And came the blissful age by J. Mark, Face to the earth by M. Parowski, This wonderful day by I. Levin and Paradise, the World in Orbit by J. Zajdel. Their heroes at some point are being confronted with a reality other than they imagined it. They have to cope with the knowledge that their previous life was a fiction - in this moment they also have to make a decision, knowing that their whole life depends on that decision, and often - also the existence of others. Whatever they decide, their life changes forever. Regardless of the results of their efforts, their heroism is to build a new identity based not on the utopian (often built on fiction) but on objective reality. Regardless of whether they win this battle, or for their choices they pay the highest price - they win if only they remain faithful to what they had learned about themselves when they had experienced border situation.