Czy państwo może powoływać sie na stan wyższej konieczności jako usprawiedliwienie swoich czynów naruszających prawa inwestorów?

Pytanie o możliwość powołania się przez państwo na stan wyższej konieczności mającej usprawiedliwić podjęcie działań naruszających prawa inwestorów jest niezwykle istotne zarówno dla samych przedsiębiorców, jak i dla bezpieczeństwa gospodarczego. Szczególnego znaczenia kwestia ta nabiera w odniesieniu do kryzysu ekonomicznego, jaki miał miejsce w Argentynie na początku XXI wieku. Idea stanu wyższej konieczności wyłączającej bezprawność działania państwa stanowi obecnie normę międzynarodowego prawa zwyczajowego. Aby odpowiedzieć jednak na pytanie zadane w tytule, konieczne jest ustalenie zależności między prawem zwyczajowym a prawem konwencyjnym. W przypadku spraw przeciwko Argentynie trybunały arbitrażowe nie mogły dojść do porozumienia, która norma prawna, mianowicie art. XI międzynarodowej umowy bilateralnej czy art. 25 Artykułów o odpowiedzialności państw, powinna być zastosowana najpierw. Tymczasem od tego rozstrzygnięcia zależał wynik sprawy. Przyjmując, że mimo obowiązującej normy konwencyjnej należy również wziąć pod uwagę prawo zwyczajowe, przynajmniej w charakterze pomocniczym, konieczne okazuje się przeanalizowanie poszczególnych przesłanek zawartych w art. 25 Artykułów o odpowiedzialności państw. Dodatkowo pojawia się problem możliwości powołania sie na stan wyższej konieczności w przypadku sporu między państwem a prywatną spółką, opartego jednakże na prawie krajowym. Wszystkie te rozważania zostały zawarte w niniejszym artykule.

A question about the possibility to invoke "necessity" in the state's defense in order to preclude wrongfulness of actions, which infringed investors' rights, is of paramount importance for entrepreneurs and an economic security; especially during an economic crisis such as the one which took place in Argentina at the beginning of 21st century. The notion of "necessity" precluding wrongfulness constitutes a customary law. In order to answer the question posed in the title of the paper, it is necessary to establish what the interactions between the customary law and the treaty law are. In cases against Argentina, arbitral tribunals could not come to a common conclusion, which norm of law should be applied at first: art. XI of the BIT or art. 25 of Articles on State's Responsibility; whereas the result of the case relied on the answer to that question. If we assume that, apart from a binding treaty norm, customary rule should be taken into account, at least as a supplementary source of law, then it is necessary to analyze particular premises included therein. In addition, it is questionable whether there is a possibility to invoke "state of necessity" in case of a dispute between a state and private company, but when based on national law rather than international. All of these considerations are included in the paper.