Dialectal phrasematics as a testimony to socio-cultural changes : three models of the folk picture of the world (on selected examples)

Artykuł dotyczy trzech modeli świata (mitologicznego, biblijnego i potocznego) przejawiających się w gwarowym materiale frazematycznym. W ten sposób zostały też pokazane zmiany społeczno-kulturowe. W pracy omówiono motywację frazeologizmów: smocy ogón (chwost) ‘trąba powietrzna’, diabeł się żeni (wraz z wariantami i synonimami) 1. ‘wir powietrzny’, 2. ‘zawierucha, zawieja’, wieje jakby się ktoś / diabeł powiesił ‘bardzo wieje’, Nie bij świyntyj ziymie, bo cie nie przijmie (wraz z wariantami i synonimami) ‘przestroga przed uderzaniem w ziemię bez przyczyny’, drżeć / trząść się jak osika ‘bardzo się trząść’, czekać jak kania dżdżu (wraz z wariantami) ‘bardzo czegoś pragnąć’. Poza tym zwrócono uwagę na przechodzenie folkloru słownego do frazematyki.

This paper is focused on three models of the folk picture of the world (mythological, biblical and colloquial) that appear in dialectal phrasematic sources. Socio-cultural changes are also shown. The work discusses the motivation of the phraseologisms: Smocy ogón (chwost) [dragon’s tail] ‘whirlwind’, diabli się żenią [devils are getting married] (with variants and synonyms) 1. ‘dust devil’, 2. ‘wind, blows’, wieje jakby się ktoś / diabeł powiesił [it’s blowing as if someone/the devil is hanging] ‘blows very much’, Nie bij świyntyj ziymie, bo cie nie przijmie [‘Do not hit the holy earth, because it will not take you’] (with variants and synonyms) ‘warning against hitting the ground without cause’, drżeć / trząść się jak osika [tremble like an aspen] ‘shake very much’, czekać jak kania dżdżu [wait like kite rain] (with variants) ‘want something very much’. In addition, importance of the transition from oral folklore to phrasematics is underlined.