Żeromski, Sienkiewicz, Brzozowski, Giedroyc and others

Bibliogr. s. 162

W artykule recenzyjnym omawiam książkę Andrzeja Mencwela Przedwiośnie czy potop (2). Nowe krytyki postaw polskich (2019), stanowiącą kontynuację głośnego tomu sprzed ponad dwudziestu lat Przedwiośnie czy potop. Studium postaw polskich w XX wieku. Pomiędzy "studium" a "nową krytyką" zawiera się szczególny sposób prezentowania problemów historii narodowej, zgodnie z założeniami Autora: "Książkę tę poświęcam najważniejszym wpływom ideowym, kulturalnym i społecznym stulecia, które było naszą nowoczesnością", "napisałam ją przeciw historii frazeologicznie nadętej czyli pustej". Mencwel, jako wybitny antropolog kulturowy, ustanowił własną szkołę badawczą, której filarami są odczytania twórczości Stefana Żeromskiego, Henryka Sienkiewicza, Stanisława Brzozowskiego, a także Jerzego Giedroycia, Marii Dąbrowskiej, Jana Strzeleckiego. Badacza zajmują takie zagadnienia, jak: status inteligencji, spór o politykę historyczną, weryfikacja paradygmatu romantycznego, chłopska tożsamość Polaków, projekt kulturowy Europy Środkowej. Recenzując tę książkę, podkreślam inne zainteresowania Mencwela, tj. prozę dziennikową, literaturę, film, mające wyraz w przenikliwych analizach m.in Ksiąg Jakubowych Olgi Tokarczuk, dzienników Witolda Gombrowicza. Podejmuję próbę określenia znaczenia tych esejów we współczesnej komunikacji międzykulturowej skupionej wokół pojęcia "zakonu polskości", które wprowadził do obiegu publicystycznego Juliusz Mieroszewski. Poprzez biografie i konkretne działania bohaterów książki Mencwel kataloguje zbiór wartości, o które dzisiaj toczą się spory ideowe; są to wartości podstawowe, gwarantujące wolność człowieka.

In this article I review Andrzej Mencwel's book entitled Przedwiośnie czy potop (2). Nowe krytyki postaw polskich [The Coming Spring or The Deluge (2). New criticism of Polish attitudes] (2019), which is a continuation of the famous volume from over twenty years ago i.e. Przedwiośnie czy potop. Studium postaw polskich w XX wieku [The Coming Spring or The Deluge. A study of Polish attitudes in the 20th century]. Between the "study" and the "new criticism", there is a special way of presenting the problems of national history, in accordance to the author’s assumptions, as stated: "I devote this book to the most important ideological, cultural and social influences of the century, which was our modernity"; "I wrote it in counter of the lyrically inflated history, i.e. empty"). Mencwel, as an outstanding cultural anthropologist, established his own research school, whose pillars are readings of the works of Stefan Żeromski, Henryk Sienkiewicz, Stanisław Brzozowski, as well as Jerzy Giedroyc, Maria Dąbrowska and Jan Strzelecki. The researcher deals with issues such as: the status of intelligence, dispute over policy on history, verification of the romantic paradigm, Poles' peasant identity, and the cultural project of Central Europe. While reviewing this book, I emphasize Mencwel's other interests, i.e. diary prose, literature, film, all evidenced and expressed in his analyzes, including those of Olga Tokarczuk's Księgi Jakubowe [The Books of Jacob] or Witold Gombrowicz's diaries. I attempt to determine the significance of these essays in contemporary intercultural communication centered around the concept of "the Order of Polishness" (pl. "zakon polskości"), which was introduced by Juliusz Mieroszewski. Mencwel catalogs a set of values which are under ideological dispute today; these are the basic values that guarantee human freedom.