Readability and comprehensibility of medical language based on texts included in Italian and Polish package leaflets

Czytelność i zrozumiałość języka medycznego na podstawie tekstów ulotek do leków w języku włoskim i polskim

Bibliogr. s. 247-258

Leki stanowią bardzo ważną rolę w życiu człowieka, a ich poprawne użycie zależy od właściwego zrozumienia tekstów, które im towarzyszą. Do tekstów tych zaliczane są: ulotka dla pacjenta, Charakterystyka Produktu Leczniczego oraz informacje znajdujące się na opakowaniu zewnętrzym. Wśród tych dokumentów na szczególną uwagę zasługuje ulotka dla pacjenta, bowiem zgodnie z Dyrektywą 2001/83/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 listopada 2001 r. w sprawie wspólnotowego kodeksu odnoszącego się do produktów leczniczych stosowanych u ludzi: Ulotka dołączana do opakowania produktu leczniczego musi być sporządzona i zaprojektowana w formie jasnej i zrozumiałej, umożliwiając właściwe postępowanie osobom stosującym dany produkt leczniczy, w miarę potrzeby z pomocą osób wykonujących zawód związany z ochroną zdrowia. Ulotka dołączana do opakowania produktu leczniczego musi być czytelna w języku urzędowym lub językach Państwa Członkowskiego, w którym produkt leczniczy jest wprowadzany do obrotu. (Art 63, p. 2). W świetle powyższej dyrektywy, jak również na podstawie własnych obserwacji oraz biorąc pod uwagę znaczenie omawianego tekstu, za cel niniejszej rozprawy obrano analizę czytelności oraz zrozumiałości języka zawartego w ulotce do leków. Zważywszy na uniwersalny charakter problematyki oraz zainteresowania autorki rozprawy, badania zostały przeprowadzone na materiale włoskim oraz polskim. Praca doktorska podzielona została na trzy części. W pierwszej części dokonano opisu przedmiotu badań, w oparciu o istniejące definicje ulotki dla pacjenta oraz odnoszące się do niej podstawy prawne, uwzględniając podjętą w nich kwestię czytelności. W następnej kolejności zwrócono uwagę na typologie tekstów oraz akty językowe. W tym obszarze przeprowadzono próbę przypisania poszczególnych części ulotki do klasyfikacji zaproponowanych m.in przez Werlicha i Zmarzer. Dalszą część pierwszego rozdziału poświęcono podziałowi ulotek wchodzących w corpus niniejszej pracy na podstawie dominującego w nich stylu - komunikacyjnego bądź notarialnego - według klasyfikacji opisanej przez Daniele Puato (2013). W kolejnej części zajęto się tekstami specjalistycznymi. Temat został wprowadzony poprzez przedstawienie definicji oraz cech wyróżniających tego rodzaju teksty na poziomie morfosyntaktycznym i leksykalnym. Na podstawie omówionych elementów sklasyfikowano ulotki jako teksty specjalistyczne wpisujące się do grupy tekstów medycznych. Ta część rozprawy została zakończona opisem korpusu, w skład którego wchodzi 100 ulotek medycznych, pochodzących z opakowań włoskich i polskich lekarstw. Drugi rozdział pracy poświęcono zagadnieniu czytelności. Problematyka została wprowadzona poprzez wyznaczenie różnicy między tym co czytelne a tym co zrozumiałe. Na podstawie przeprowadzonych badań w niniejszej pracy, pojęcie czytelności odnosi się do wartości ilościowych, natomiast zrozumiałość do cech jakościowych. Wobec tego, w drugiej części rozprawy, dokonano analizy czytelności przy pomocy indeksów czytelności. Poprzez wykorzystanie niniejszych metod analitycznych możliwe było przeprowadzenie analizy poziomu czytelności wszystkich ulotek wchodzących w skład korpusu. Zważywszy na unikalny charakter indeksów oraz ich ograniczone zastosowanie do kilku języków, do przeprowadzenia analizy tekstów ulotek w języku włoskim posłużono się indeksem Gulpease, podczas gdy dla języka polskiego wykorzystano indeks określony przez Walerego Pisarka. Ponadto, dla analizy czytelności obu języków zastosowano indeks zaproponowany przez Roberta Gunninga (tzw. indeks mgły). W trzeciej części pracy uwagę skierowano na kwestię zrozumiałości. Problematyka została ujęta w oparciu o czynniki językowe, które mogą utrudnić lub wspomóc zrozumienie tekstu. W perspektywie czynników utrudniających zrozumienie skupiono się na terminach specjalistycznych specyficznych, do których zaliczono akronimy i eponimy oraz na terminach obocznych (tecnicismi collaterali). W analizie terminów pierwszej grupy badanie rozpoczęto od wyznaczenia definicji poszczególnych elementów, poprzez analizę ich obecności, odpowiednio w tekstach ulotek włoskich i polskich oraz określenie rodzajów ich realizacji. W odniesieniu do terminów obocznych - rozpoczęto od definicji oraz analizy terminów na poziomie morfosyntaktycznym by przejść następnie do terminów leksykalnych. Analiza tych ostatnich została oparta o listę terminów ustanowioną przez Serianniego i wzbogaconą o propozycje Di Pasquale oraz Puato. Lista terminów włoskich została uzupełniona przykładami pochodzącymi z korpusu oraz dla każdego zaproponowano polski odpowiednik. Następnie podjęto dyskusję dotyczącą zjawiska terminów obocznych w języku polskim. W drugiej części trzeciego rozdziału skupiono się natomiast na technikach wspomagających zrozumienie tekstu. Zwrócono uwagę na pojawiające się w tekstach ulotek objaśnienia, definicje, przykłady, odniesienia do języka codziennego, synonimy oraz rozwinięcia akronimów. Analiza została przeprowadzona dla ulotek w obu badanych językach i każdy z elementów został opatrzony odpowiednimi przykładami. W zakończeniu pracy przedstawiono wnioski zawierające analizę podjętych tematów oraz wskazano możliwe kierunki dalszych badań.

Medicines play an important role in our lives and their proper use often depends on the correct understanding of texts attached to them. Those texts include: a package leaflet, the Summary of Product Characteristics and the information displayed on the exterior of packaging. Among those texts, we should draw our attention especially to a package leaflet because, according to the DIRECTIVE 2001/83/EC OF THE EUROPEAN PARLIAMENT AND OF THE COUNCIL of 6 November 2001 on the Community code relating to medicinal products for human use The package leaflet must be written in clear and understandable terms for the users and be clearly legible in the official language or languages of the Member State where the medicinal product is placed on the market. The first subparagraph shall not prevent the package leaflet being printed in several languages, provided that the same information is given in all the languages used. In the light of the above directive, and also on the basis of my observations as well as the importance of the meaning of these texts, the main purpose of the thesis is the analysis of readability and comprehensibility of the language included in package leaflets. Due to the universal character of the issue and my interest in the topic, research has been conducted on both Italian and Polish texts. The PhD thesis is divided into three parts. In the first part of the thesis the subject of research has been described based on the existing definition of a package leaflet and its legal basis regarding the readability issue. In the next part, my attention has been brought to typology of texts and language acts. An attempt to assign particular parts of package leaflets to Werlich's and Zmarzer's classification has been made. The next part of the first chapter is devoted to the division of package leaflets included in my thesis based on their dominant style - communicative or notarial - according to the classification described by Daniele Puato (2013). Furthermore, the characteristics of the specialist texts were presented based on the definition of this type of texts together with their lexical and morphosyntactic features. On the basis of the analysis, the package leaflets have been classified as medical texts belonging to the group of specialized texts. This part of the thesis was concluded with the description of the corpus consisting of 100 Italian and Polish package leaflets. The second chapter of the thesis is devoted to the readability aspect. In the introduction, the difference between the readable and the understandable was established. On the basis of the research conducted in this thesis, the concept of readability refers to quantitative features whilst the concept of comprehensibility refers to qualitative features. Taking this under consideration, in the second part of the chapter, the analysis of readability was made with the help of readability index. Thanks to the use of analytical methods, it was possible to analyze the level of readability of all package leaflets included in the corpus. Considering that the character of indexes is unique and their use is restricted to a number of languages, the Gulpease index was used in the analysis of Italian leaflets while the index by Walery Pisarek was used in the analysis of Polish leaflets. Moreover, the index proposed by Robert Gunning (so-called FOG) was used to analyze the level of readability in both languages. In the third chapter, the comprehensibility aspect was analyzed. The issue was based on linguistic factors which can hinder or support the comprehension. When discussing the factors hindering the understanding, I focused on specific specjalist terms including acronyms and eponyms as well as collateral terms (tecnicismi collaterali). The former was introduced by determining the definitions of certain elements through the analysis of their presence in Italian and Polish leaflets and specifying their types of realization. The latter was introduced by presenting the definitions and analysis of the terms on the morphosyntactic level and then lexical terms were analysed on the basis of the list of terms established by Serianni, later improved by Di Pasquale and Puato. The list of terms was complemented by the examples included in the corpus and for each term Polish equivalents were proposed. Moreover, the discussion on the occurrence of collateral terms in Polish language was presented. In the next part of the third chapter, I focused on different techniques supporting the understanding of those texts such as: explanations, definitions, examples, references to everyday language, synonyms and full forms of acronyms. The analysis was conducted on both Italian and Polish leaflets and each element was accompanied with examples. In the conclusion of my thesis, all the findings were presented together with the analysis of discussed topics. Moreover, the direction of possible further research was indicated.