Hidden underground : Tetmajer, Kasprowicz, Strindberg about sleeping knights

Artykuł dotyczy przejawiania się chtonicznej symboliki w opowieściach o śpiących rycerzach, które - zwłaszcza w Europie - kształtowały zbiorową pamięć i lokalną tożsamość. Przedmiotem badania są trzy teksty literackie: Śpiący Rycerze (Jak by o nich chłop opowiedzieć powinien) Kazimierza Przerwy-Tetmajera, O śpiących rycerzach w Tatrach Jana Kasprowicza, Złotogłowi z Ǻlleberg Augusta Strindberga. Różni je konwencja gatunkowa - reprezentują takie formy, jak: gawęda (Tetmajer), baśń (Kasprowicz), bajka (Strindberg), łączy natomiast czas powstania (początek XX w.) oraz fakt, że wyrosły z folklorystycznych przekazów i wchodzą z nimi w intertekstualną relację. Interpretacja utworów, a zwłaszcza symboliki jaskini, traktowanej jako przestrzeń wejścia i wyjścia (inicjacji), prowadzi do wniosku, że w literackich renarracjach dochodzi do racjonalizacji motywu śpiących rycerzy. W analizowanych tekstach utraciły swe znaczenie pierwotne intuicje i archetypiczne obrazy związane z żywiołem ziemi (m.in: Matki-Ziemi, jej prokreacyjnego potencjału, niosącego możliwość cyklicznej odnowy; ukrytych w podziemiach grot jako sfery kontaktu z innym światem czy pogrążonej w mroku macicy Matki Ziemi), a jaskinia zaczęła funkcjonować jako metafora. Najdalej w tym procesie zaszedł Strindberg, który w swej groteskowej bajce dokonał dekonstrukcji motywu, pokazując, że opowieść o śpiących rycerzach w kształtującym się nowoczesnym społeczeństwie stała się anachroniczna.

The article concerns the occurrence of chthonic symbolism in sleeping knights stories, which - especially in Europe - shaped the collective memory and local identity. The subject of the study consists of three literary texts: Śpiący Rycerze (Jak by o nich chłop opowiedzieć powinien) [Sleeping Knights (As Folk Would Tell Their Story)] by Kazimierz Przerwy-Tetmajera, O śpiących rycerzach w Tatrach [On Sleeping Knights in the Tatras] by Jan Kasprowicz, Złotogłowi z Ǻlleberg [Gullhjälmarne i Ålleberg] by August Strindberg. Their genric conventions differ - they represent such forms as a tale (Tetmajer), a fairy-tale (Kasprowicz), and a fable (Strindberg), but what they have in common is the period in which they were written (early 20th century), and the fact that they stem from folk tradition, with which they enter into intertextual relationships. The interpretation of these works, especially of the cave symbolism, treated as an entrance and exit (initiation) space, leads to the conclusion that the sleeping knights motif is rationalized in the literary renarrations. In the analyzed texts, the primeval intuitions and archetypal images connected with the earth element (among others those of Mother Earth, her procreative potential which brings the possibility of the cyclic renewal; hidden underground caves as a sphere of contact with the other world, or as Mother Earth’s uterus immersed in darkness) lost their original significance, while the cave started to function as a metaphor. Strindberg was the one who went the farthest in this process. In his grotesque fable, he deconstructed the motif, thus showing that in the emerging modern society the tale about sleeping knights became anachronistic.