Plik dodano 27.09.2023

Niniejszy artykuł ma na celu zaprezentowanie problematyki bramy miejskiej oraz murów obronnych miasta Czeladzi przez pryzmat najnowszych badań archeologicznych Jeszcze do niedawna w powszechnej opinii, Czeladź uchodziła w średniowieczu za miasto „otwarte”, nie posiadające murowanych umocnień obronnych. Przekonanie to utrwalało się zarówno poprzez brak źródeł historycznych, pochodzących z epoki, jak i niedostateczny stan badań archeologicznych.Pierwsze badania wykopaliskowe związane z tym zagadnieniem odbyły się w 1997 i 1998 roku. Prowadzone były przez zespół z Pracowni Dokumentacji Archeologiczno-Konserwatorskiej z Łodzi. Pomimo zakrojonych na szeroką skalę badań nie udało się odnotować reliktów murów miejskich starszych niż XVII wiek, zarówno z terenu placu kościoła św. Stanisława Biskupa i Męczennika, jak i rejonu muru oporowego wzmacniającego skarpę przy tej świątyni. Kolejne prace badawcze, związane z poszukiwaniem muru miejskiego, przeprowadzono w 2005 roku, w południowo-wschodniej części miasta. Badaniami kierował A. Andrzejewski z Uniwersytetu Łódzkiego. Podejrzewano, iż we wschodniej części znajdować się mogą relikty bramy miejskiej, natomiast w części południowej miasta spodziewano się istnienia muru obronnego. Niestety, również i te badania nie przyniosły spodziewanego efektu.Znaczącego postępu w badaniach nad problematyką murów miejskich w Czeladzi przyniosły dopiero prace archeologiczne prowadzone w 2008 roku przez A. Rogaczewską z Muzeum Zagłębia w Będzinie. Odkryła ona w południowo-zachodniej partii kościoła św. Stanisława Biskupa i Męczennika oraz w północnej części Starego Miasta odcinki murów, datowanych na okres średniowiecza. Autorzy badań sugerują, iż drugi z wymienionych murów powstał w końcu XIII lub na początku XIV wieku, w okresie, gdy Czeladź znajdowała się w obrębie Księstwa Bytomskiego, za czasów księcia Kazimierza II bytomskiego. Prowadzone w tym samym roku przez A. Rogaczewską nadzory archeologiczne przy skarpie kościoła ujawniły kolejne trzy fragmenty średniowiecznych murów. Jednakże dopiero badania Rogaczewskiej z 2010 roku przy ulicy Pieńkowskiego udowodniły ostatecznie, iż Czeladź była otoczona murami miejskimi.W 2016 roku autorzy niniejszego tekstu przeprowadzili badania archeologiczne 70 m na wschód od rynku. W ich trakcie natrafiono na relikty dwóch murów. Pierwszy, wykonany z kamienia, zorientowany został na osi północny-zachód – południowy-wschód. Mur ten miał 1,40 m szerokości. Ze względu na fakt, iż zachowała się tylko jedna warstwa kamieni, nie można ustalić w jakim wątku został wykonany. Do budowy muru użyto kamieni o różnych wielkościach, ociosanych jedynie od strony lica. Mur ten dostawiony był do drugiego muru, który w warstwie fundamentowej miał szerokość 0,60 m, został jednak wkopany w zbitą warstwę gliny z marglem, która po wewnętrznej stronie muru stanowiła jego wzmocnienie. Odkryty relikt drugiego muru wykonany był również z kamienia. Zorientowany był na osi NW-SE. Miał ponad 0,80 m szerokości, ponad 2,07 m długości i zachował się do wysokości 0,47 m. Zachowało się pięć warstw kamienia. Relikt ten został zaburzony we wschodniej części sondażu przez wkop pochodzący najprawdopodobniej z XVI w. W zasypisku tego wkopu odkryto dwa fragmenty naczyń glinianych, z których pierwszy jest datowany na przełom XV/XVI wieku, a drugi na XVI wiek. Materiał ten pozwala datować wkop post quem na XVI wiek.Oba mury posiadały zaprawę wapienno-piaskową. Zaprawa ta wyróżnia się barwą szaro-beżową oraz domieszką znacznej ilości piasku, grudek wapna, drobnych fragmentów cegieł oraz węgli drzewnych. Domieszki te używane były w okresie średniowiecza. Opinię tą potwierdził W. Niewalda z pracowni Usługi Projektowo-Badawcze z Krakowa, datując próbkę zaprawy wiek XIV lub XV.W wyniku analizy architektonicznej oraz kartograficznej należy stwierdzić, iż relikty tych murów są pozostałością elementu fortyfikacji miejskich, muru miejskiego oraz fragmentu wschodniej bramy miejskiej, prowadzącej w stronę Będzina i dalej do Krakowa. Światło domniemanej bramy usytuowane jest na wylot ulicy Rynkowej.Badania te dały kolejny dowód na to, iż Czeladź posiadała mury obronne. Wykazały także po raz pierwszy w źródłowym materiale archeologicznym obecność bramy miejskiej.

Up until recently, Czeladź (Silesia, Poland) was generally believed to have been an “open” city, with no stone or brick fortications. This belief persisted due to lack of historical sources from the period and insuf

cient archaeological research. In 2016, the authors of this article carried out archaeological investigations 70 m east of the Market Square. The investigations led to the discovery of two wall remains. The width of the rst one was 1.40 m. The wall was built from stones of various sizes, hewn only on the face side. The wall was added to another wall, 0.60 m wide at the foundation; however, the second wall was sunk into a compact layer of marl and clay, which reinforced it from its inner side. It was over 0.80 m wide, 2.07 m long and was preserved up to a height of 0.47 m. Five layers of stone have survived. Two fragments of earthenware were discovered in the ll of this cut, dated to, respectively, between the 15 th /16 th centuries and the 16 th century. A lime and sand mortar was used in the construction of both walls. This mortar is characterized by a grey and beige colouration and admixture of signicant amounts of sand, limestone lumps, small brick fragments and charcoals. Such admixtures were used in the Medieval Period, and date the mortar to the 14 th /15 th century. Through architectural and cartographic analysis it can be said that these wall remains are remnants of an element of city fortications, namely a city wall and a fragment of the eastern city gate. The opening of the presumed gate lies on the same axis as the exit from Rynkowa Street. The investigations provided further evidence for the fact that Czeladź had defensive walls. The research also proved, for the rst time in source archaeological material, the existence of a city gate.