Nieznane fakty z działalności Komisji Łemkowskiej, 1932-1934

W kwietniu 1926 r. władze ukraińskiej instytucji kulturalno-oświatowej "Proswity" przeprowadziły we Lwowie debatę na temat rozwoju społecznego i gospodarczego Łemkowszczyzny, powołując do życia Komisję Łemkowską, której działalność oparto na aktywności księży, adwokatów i lekarzy. W Sanoku utworzono centralę dla działalności w terenie, planując rozbudowę struktury czytelnianej i spółdzielczej. W celu gromadzenia środków finansowych podjęto współpracę z ukraińskimi bankami oraz instytucjami handlowymi (Dniestr, Centrobank, Ziemski Bank Hipoteczny, Spółdzielczy Bank "Przyszłość", Centrosojuz, Karpatia, Masłosojuz i in.). Głównym kierunkiem działań były sprawy kulturalno-oświatowe, ale zajmowano się także działalnością polityczną. Cel realizowano za pośrednictwem akcji "książka na zachód", przesyłając do bibliotek czytelnianych literaturę fachową, książki i czasopisma ("Narodowa Sprawa", "Nasz Sztandar", "Niedziela", "Prawda", "Cel" i dla dzieci "Dzwoneczek"). Dla uczniów i uczennic pobierających naukę w gimnazjach i szkołach zawodowych utworzono system stypendialny. W 1933 r. do akcji włączono Ukraiński Związek Spółdzielczy (RSUK), który pozostawał pod wpływem Ukraińskiego Narodowo-Demokratycznego Zjednoczenia (UNDO), najsilniejszej ukraińskiej partii politycznej. Działalność Komisji Łemkowskiej spotkała się z przeciwdziałaniem polskich władz rządowych i administracyjnych, ponieważ była sprzeczna z założeniami polityki narodowościowej rządu wobec Łemkowszczyzny. Niezależnie od tego Komisja zdołała znacznie rozbudować strukturę terenową "Proswity" i doprowadziła do otwarcia ok. 100 nowych spółdzielni handlowych, przyczyniając się do upowszechnienia ukraińskiej tożsamości narodowej wśród Łemków.

This article presents little-known facts about the activities of the Lemko Commission created in 1932 by the Prosvita Society in Lviv for the purpose of ameliorating the economic situation in the Lemko region and spreading consciousness of a Ukrainian national identity among Lemkos. The article discusses the activities of production and trade co-operatives, including data from their balance sheets, and describes the engagement of the local intelligentsia with these issues.