The archives of the anthropocene : wildlife mockumentary and decolonisation of nature

Tekst nawiązuje do dyskusji wokół antropocenu jako nowej epoki w dziejach geologicznych Ziemi, a zarazem okresu dominacji człowieka nad światem natury. Dyskusja koncentruje się przede wszystkim wokół związków między odkryciami naukowymi a polityką. Jak jednak zauważyli krytycy koncepcji antropocenu, eksploatacyjnej gospodarce zasobami natury towarzyszą formy przedstawiania natury w dyskursie naukowym i kulturze popularnej sankcjonujące dalszą dominację człowieka na Ziemi. W tym kontekście artykuł koncentruje się na jednej z typowych dla antropocenu form przedstawiania natury, czyli filmie przyrodniczym i jego konwencjach retorycznych. Skupia się na krytycznych i parodystycznych przedstawieniach dyskursu dokumentalnego, określanych zbiorczym mianem mockumentu. Elementy parodii tego typu zawiera choćby kanoniczny już mockument Katalog ofiar (1980) w reżyserii Petera Greenawaya, subwersywnie cytujący metody archiwizacji anomalii przyrodniczych po katastrofie ekologicznej. W artykule najwięcej miejsca poświęcono jednak filmom, które manifestacyjnie odchodzą od perspektywy antropocentrycznej. Ich krytyczny potencjał łączy się głównie z demontażem tradycyjnych form przedstawiania natury, co umożliwia wprowadzanie odmiennych, nie-ludzkich sposobów oglądu zjawisk naturalnych. W tym kontekście druga część artykułu to analiza konkretnego przypadku takich dekonstrukcyjnych zabiegów: powiązanych wzajemnie tematycznie i formalnie mockumentów Farsa pingwinów oraz Na Fali (2007), na różne sposoby nawiązujących do francuskiego filmu przyrodniczego Marsz pingwinów (2005). Porównanie dokumentu i jego mockumentalnych wersji służy pokazaniu możliwego zakresu krytyki antropocenu w ramach form kultury popularnej.

The present article is set in the context of the discussion about the Anthropocene as a new geological epoch of Earth and the period of human dominance over nature. This debate is focused mainly on the relationships between scientific discoveries and politics. However, critics of the Anthropocene have pointed out the era of unprecedented exploitation of natural resources is accompanied by such forms of representing nature in scholarly discourse and popular culture which sanction the human dominance on Earth. In this context the text concentrates on wildlife documentary as one of the typical representational forms of the Anthropocene. However, the main thematic focus is on critical and parodic representations of documentary discourse, gathered under umbrella term ‘mockumentary’. Such parodic elements can be identified already in a canonical mockumentary The Falls (dir. P. Greenaway, 1980), which subversively quotes the methods of archiving natural anomalies after an ecological catastrophe. However, the latter part of the article is devoted to those films which manifestly depart from anthropocentric perspective. Their critical potential results from the dismantling of traditional conventions of representing nature, in order to introduce other, non-human points of view. In this context the text offers a comparative analysis of two thematically and formally linked mockumentaries (Farce of the Penguins and Surf’s Up, both 2007) which refer to a renowned French wildlife documentary March of the Penguins (2005). The comparison demonstrates the possible scope of the critique of the Anthropocene in popular culture.