The Guru : between tradition and modernity

Bibliogr. s. 285-294. Indeks. Streszcz. ang.

Celem prowadzonych rozważań jest ukazanie postaci guru w perspektywie porównawczej – tradycja i współczesność oraz zilustrowanie prowadzonych analiz sylwetkami pięciu współczesnych przewodników duchowych, w sposób szczególnie wyraźny ukazują cechy charakterystyczne zjawiska. W Indiach, choć słowem „guru” określano w różne osoby, wskazując w ten sposób na ich wyjątkową pozycję i funkcje, to termin ten najczęściej pojawiał się w kontekście religijnym i duchowym. Jednak był rozumiany zdecydowanie szerzej niż ma to miejsce na Zachodzie. Guru bowiem nie jest jedynie nauczycielem, przewodnikiem, mistrzem czy przywódcą duchowym. Wszystkie te kompetencje, są pochodną rzeczy najistotniejszej – guru jest przede wszystkim osobą, która dzięki odpowiedniej dyscyplinie, wytrwałym poszukiwaniom poznała własną naturę, odkryła własną Jaźń i tym samym dotarła do zrozumienia istoty rzeczywistości. To dzięki temu doświadczeniu guru może prowadzić innych, może wskazywać im drogę, którą sam wcześniej przemierzył. Wiedza, którą dysponuje guru i którą przekazuje swym uczniom ma przede wszystkim walor soteriologiczny – to dźńana, gnoza, a więc wiedza, która przynosi wyzwolenie. W taki właśnie sposób zdefiniowano guru w niniejszym studium – jako osobę, która zgodnie z własnym osądem oraz w przekonaniu swych uczniów i wyznawców poznała własną Jaźń i tym samym dotarła do rzeczywistości transcendentnej, uświadomiła sobie tożsamość z nią, a zdobytą w ten sposób wiedzę chce i jest zdolna przekazywać innym. Wszystkie szczegółowo omawiane w drugiej części książki osoby spełniają owe dwa istotne kryteria. Po pierwsze, Paramahansa Yogananda, Anandamayi Ma, Mata Amritanandamayi Devi, Adi Da Samraj oraz Jiddu Krishnamurti zgodnie z własnym przekonaniem, a także osądem ich uczniów, poznali boską naturę swej Jaźni i w konsekwencji całej rzeczywistości. Po drugie zaś, wszyscy wspominani tu guru celem swej działalności uczynili przekazywanie owej wiedzy, traktując to jako obowiązek i misję oraz wykorzystując w tym celu różne środki. W przypadku wszystkich wspomnianych wyżej pięciu guru, odkrycie wiedzy o swojej prawdziwej naturze, przyniosło radykalną zmianę ich kondycji, sprawiło, że zostali oni, podobnie jak wszyscy inni guru – wyłączeni ze strumienia życia codziennego, znaleźli się – mówiąc za Victorem Turnerem – „betwixt and between” – zawieszeni pomiędzy rzeczywistością zmysłową, a transcendentną. Z jednej strony żyją w świecie, podlegają ograniczeniom cielesnym, poprzez ciało i umysł mogą realizować swoje zadania, ale jednocześnie żaden z tych elementów nie jest już dla nich podstawą do budowania tożsamości, żaden nie określa także ich miejsca w przestrzeni społecznej. W moim przekonaniu, to właśnie dzięki owej liminalnej pozycji, dzięki możliwości swobodnego poruszania się w świecie doczesnym, przy jednoczesnym stałym dostępie do rzeczywistości nadprzyrodzonej, guru może skutecznie prowadzić swoich uczniów we właściwym kierunku. Można pokusić się o twierdzenie, że ów specyficzny stan zawieszenia, w którym znaleźli się przewodnicy duchowi i który jest źródłem ich autorytetu uległ swego rodzaju instytucjonalizacji, przybierając właśnie kształt guru. Wydaje się, że nie będzie nadużyciem potraktowanie guru jako instytucji, w normatywnym rozumieniu tego terminu (por. Sztompka 2002: 265), a więc jako zbioru norm i wartości, które regulują i kształtują duchowy wymiar życia człowieka. Wszystkie religie dharmiczne, a więc hinduizm, buddyzm, dźainizm, sikhizm znają instytucję guru, we wszystkich jest to postać ciesząca się niezwykłym szacunkiem i uznaniem. Każdy z tych systemów wypracował jednak nieco inną wizję guru, różnie ujmował jego naturę, inaczej widział jego zadania i funkcje, odmiennie wreszcie regulował stosunki pomiędzy przewodnikiem duchowym, a uczniem. W niniejszym studium ograniczono się jedynie do prezentacji i analizy materiału zaczerpniętego z kręgu tradycji hinduistycznej, choć z pewnością wiele z uwag dotyczących kwestii ogólnych (takich jak np. geneza instytucji guru, próba wyjaśnienia zjawiska z różnych perspektyw naukowych itd.) będzie miało charakter uniwersalny. Niniejsze studium składa się z dwóch części. Pierwsza dotyczy postaci guru takim, jakim ukształtowała go tradycja indyjska. Rozważania otwiera próba odpowiedzi na pytanie: co znaczy termin „guru”. Sięgnięcie po etymologię słowa, zarówno naukową, jak i ezoteryczną, pozwala bowiem, pokazać kim był guru, jakie kompetencje posiadał, jaką rolę pełnił. Pozwala także odnieść się do tych znaczeń, które umykają lub są całkowicie niedostępne dla dzisiejszych użytkowników tego słowa. Jest to tym ważniejsze, że termin „guru”, ze względu na brak takiej instytucji w świecie zachodnim, bogactwo znaczeń, a także fakt, że określano nim bardzo różne osoby, jest terminem nieprzekładalnym, a stosowane w języku polskim czy innych językach odpowiedniki zazwyczaj ujmują jedynie tylko niewielką część znaczeń, które skrywa. W dalszej kolejności ukazano źródła instytucji guru, wskazano, gdzie należałoby szukać jej początków oraz jak krok po kroku tradycja wyposażała guru w kolejne cechy, przydawała mu kolejne kompetencje i funkcje. Szukając genezy tego zjawiska, wskazano także na specyficzne indyjskie uwarunkowana kulturowo-społeczne, które stworzyły przestrzeń dla działalności przewodników duchowych. Kolejne dwa rozdziały są obszerną analizą samej postaci guru (jego natury, cech charakteru, umiejętności, powinności, miejsca w strukturze społecznej itd.) oraz – jako że guru nie może istnieć bez ucznia – specyficznej relacji łączącej te dwie osoby (ukazuję istotę stosunku ucznia do guru i odwrotnie, postawy tej relacji, savoir vivre obowiązujący ucznia w odniesieniu do mistrza itd.). Koniecznie należy jednak zaznaczyć, że guru, takim jakim opisuję go w tej części książki w rzeczywistości nigdy nie istniał. Podobnie jak nie istniała relacja guru – uczeń w postaci tutaj opisanej. Stworzono tu swego rodzaju typ idealny mistrza duchowego (i jego relacji z uczniem), pewien abstrakcyjny model, który ma pokazać najistotniejsze cechy omawianego zjawiska. Część druga studium odnosi się do okresu, który rozpoczyna się wraz z pierwszymi wyprawami indyjskich przewodników duchowych na Zachód i trwa po dziś dzień. Rozważania rozpoczynają się od próby całościowego spojrzenia na zjawisko współczesnego guru zarówno w Indiach, jak i na Zachodzie. W dzisiejszym zglobalizowanym świecie nie jest możliwe mówienie o przewodnikach duchowych działających na Zachodzie, nie wspominając o pewnych zjawiskach mających miejsce w Indiach i odwrotnie. W tym miejscu podjęto próbę uchwycenia specyfiki współczesnej instytucji guru, pokazania jakie są wobec niej oczekiwania i w jaki sposób zostają one zaspokojone, jak zmieniła się zarówno rola, jak i społeczne usytuowanie mistrza duchowego. Wszystkie omawiane zjawiska zostały zilustrowane przykładami – przywołano wielu różnych współczesnych guru działających w Indiach i / lub na Zachodzie. W kolejnych rozdziałach przedstawiono pięciu wybranych współczesnych guru. Są to Paramahansa Yogananda – ostatni guru krija jogi, Anandamayi Ma – guru, która sama siebie za guru nie uznawała; Amritanandamayi Devi – przytulająca guru, Adi Da Samraj – amerykański szalony guru, oraz Jiddu Krishnamurti – antyguru, burzyciel autorytetów. W rozważaniach skupiono się nie na ukazaniu ich sylwetek, życiorysów, osiągnięć, ale na zaprezentowaniu ich właśnie jako guru. Zrekonstruowano zatem ich poglądy na temat przewodnictwa duchowego – roli guru, metod, które wykorzystują w pracy z uczniem, miejsca ucznia w relacji z mistrzem duchowym, problemów przed jakimi staje zarówno człowiek szukający ścieżki duchowego rozwoju, jak i ten, który już nią kroczy, kłopotów z kierowaniem współczesnym uczniem itd. Przemyślenia, spostrzeżenia, uwagi, czasem szerokie koncepcje, które stworzyli, ukazano na tle ich osobistych doświadczeń jako guru; pokazano także, w jaki sposób refleksje te znajdowały i źródło, i odzwierciedlenie w ich własnej pracy z uczniami. Wybór tych pięciu guru, choć całkowicie arbitralny nie jest przypadkowy. Przede wszystkim wszyscy przewodnicy duchowi są guru, w ścisłym religijnym rozumieniu tego terminu, a więc sami siebie uznają za wyzwolonych lub za awatarów – wcielenie bóstwa i za takich uznają ich uczniowie oraz wyznawcy; dalej, nauczyciele ci dysponują bogatym własnym doświadczeniem duchowym, a doświadczenia te są wyraziste i koherentne z przyjmowaną przez nich wizją świata. Wszyscy posiadają też odpowiednie zdolności i kwalifikacje, aby zarówno swoje doświadczenia, jak i powstałe na ich gruncie refleksje wyrazić w sposób jasny, przekonujący i spójny. Oczywiście wszyscy są mniej lub bardziej zakorzenieni w tradycji indyjskiej, wszyscy w mniejszym lub większym stopniu korzystali z indyjskiego zaplecza filozoficzno-kulturowego, jednak głoszone przez nich idee dotyczące przewodnictwa duchowego, sposoby pracy z uczniami mają w dużej mierze charakter oryginalny i wynikają z ich własnej praktyki duchowej oraz z obserwacji prowadzonych osób. Co więcej, pięciu wymienionych tutaj guru z największą wyrazistością ukazuje najbardziej charakterystyczne cechy i atrybuty guru, „wrzucone” jednak w rzeczywistość współczesności. I wreszcie, co szczególnie ważne w przypadku prezentowanych tutaj guru, wszyscy stawiają niezwykle celne diagnozy na temat kondycji duchowej współczesnego człowieka, jego potrzeb i problemów, z jakimi się zmaga. Każdy z nich stara się także odpowiedzieć na pytanie: dlaczego współczesny człowiek poszukuje guru i czego od niego oczekuje, dlaczego oczekiwania te kierowane są bardzo często pod niewłaściwy adres i z jakiego powodu guru nie może, a nawet nie powinien się do nich odnosić.

The aim of this discussion is to present the guru in a comparative perspective - tradition vs modernity - as well as to spotlight some analysis carried out on five contemporary spiritual leaders, in order to illustrate the key features of the phenomenon. In India, although the title "guru" has been bestowed upon a variety of individuals thereby indicating their unique position and role, the term most often appears in a religious or spiritual context. However, it was far more widely understood than in the West. A guru is not exclusively a teacher, a guide , a master or a spiritual leader. All of these competencies are derived from the most essential aspect - the guru is above all a person who through his own self-discipline and perseverance has recognised his own nature, discovered his own self, and thus come to understand the nature of reality. It is through this experience that the guru can lead others and show them the way which he himself has walked. The knowledge held by a guru and given to his disciples has, primarily, a soteriological value - it is jnana, gnosis, and therefore knowledge that brings liberation. This is how “guru” is defined in this study - as a person who according to his own judgment and the conviction of his disciples and followers has discovered his own self, and thus attained a transcendental reality, has realised his identity with that reality, and thus gained the knowledge he both desires and is able to pass on to others. All the people discussed in detail in the second part of the book fulfill two important criteria. Firstly, Paramahansa Yogananda, Anandamayi Ma, Mata Amritanandamayi Devi, Adi Da Samraj, and Jiddu Krishnamurti in accordance with their convictions and the judgment of their students have come to know the divine nature of their self and, consequently, reality as a whole. Secondly, every guru mentioned here acted with the aim of handing down his knowledge, treating this as both a duty and a mission, and used a variety of means to achieve this end. In the case of the five gurus mentioned above, the discovery of knowledge concerning their true nature brought about a radical change in their condition and meant that they, like all the other gurus, stood apart from the flow of everyday life and found themselves - as Victor Turner put it - “betwixt and between”: suspended between the reality of the senses and the transcendental. On one hand, they live in the world, subject to the limitations of the flesh, and fulfill their tasks through the body and mind. Yet, at the same time, none of these elements can provide a basis for building identity; none of them defines their place in the social sphere. In my view, it is precisely because of this liminal position, thanks to the ability to move freely in the mundane world, and at the same time with steady access to the supernatural, that the guru can effectively lead his students in the right direction. It is tempting to say that this special state of suspension in which they found themselves to be spiritual guides and was in fact the source of their authority then came to be institutionalised in the form of a guru. It would seem that treating the guru as an institution would not be too extreme, in the normative sense of the term (cf. Sztompka 2002 : 265 ) nor would it be inappropriate to view it as a set of norms and values that govern and shape the spiritual dimension of human life. All dharmic religions dharma - Hinduism, Buddhism, Jainism, Sikhism - recognise the institution of the guru which enjoys a remarkable respect and appreciation in all of them. Each of these systems has developed a somewhat different vision of a guru, expressing his nature in different ways, with differing concepts of his duties and functions, with distinctly regulated interactions between the spiritual leader and the student. This study is limited to the presentation and analysis of material taken from the tradition of Hinduism, though certainly a lot of comments on general issues (such as the origin of the guru institution, an attempt to explain the phenomenon from different academic perspectives etc.) will be universal in character. This study consists of two parts. The first concerns the form of the guru as shaped by Indian tradition. My considerations open with an attempt to answer the question: what does the term "guru" actually mean? Turning to the etymology of the word, both scientific and esoteric, enables us to show who the guru was, his abilities as well as the role he played. It also allows us to refer to these meanings which elude or are completely inaccessible to today's users of the word. This is all the more important that the term “guru”, considering the absence of such an institution in the Western world, the richness of its meaning and the fact that some very different people were labeled in such a way, is an untranslatable term, and any equivalents as used in Polish or other languages usually only capture but a small part of the meanings that lie behind it. Subsequently, the origins of the institution of the guru are revealed along with where to look for its beginnings, as well as how tradition gradually bestowed upon the guru new characteristics, abilities and functions. Searching for the genesis of this phenomenon also brought up the social-cultural conditions which created space for the activities of spiritual guides. The next two chapters are devoted to a comprehensive analysis of the very form of the guru (his nature, characteristics, skills, duties, place in the social hierarchy etc.) and - as the guru can not exist without students - the special relationship linking these two people (the essence of the relations of the student to the guru and vice versa, the savoir vivre regarding the behaviour of a student towards his master etc.). It is necessary, however, to point out that the guru, as I have described him in this part of the book, in fact never really existed. Similarly, there was probably no student-guru relationship as described herein. What has been created here is a kind of ideal type of spiritual master (and his relationship with his students), an abstract model that is expected to show the most important characteristics of this phenomenon. The second part of the study refers to the period that witnessed the missions of the first Indian spiritual guides to the West and continues up to the present day. The discussion begins by attempting to take a holistic view of the phenomenon of the contemporary guru, both in India and in the West. In today's globalised world, it is not possible to mention spiritual guides operating in the West without also referring to certain phenomena taking place in India and vice versa. At this point, an attempt has been made to capture the specificity of the modern institution of the guru to show both the expectations placed on him and also how they are met as well as how both the role and the social status of the spiritual master has changed. All of these phenomena are illustrated with examples - citing a variety of contemporary gurus operating in India and / or the West. The following chapters present the five selected contemporary gurus. These are Paramahansa Yogananda - the last guru of Kriya Yoga , Anandamayi Ma - a guru who does not actually recognise himself as such; Amritanandamayi Devi - the hugging guru, Adi Da Samraj - the crazy American guru, and Jiddu Krishnamurti - the anti-guru, the bane of the authorities. The discussion focuses not on presenting their profiles, resumés or achievements, but rather on presenting them as gurus. Their outlook on the theme of spiritual guidance has been reconstructed - the role of the guru, the methods they use in their work with their students, where the student stands relative to his spiritual master, the problems faced by both as they seek the path to spiritual development, as well as those faced by someone already walking that path, troubles connected with how to manage today's students etc. The thoughts, observations, comments and occasionally broad concepts that they created (revealed against the backdrop of their personal experiences as a guru) also show how these ruminations found both their source and their reflection in the gurus’ own work with their students . The choice of these five gurus, though totally arbitrary is not accidental. First of all, all spiritual guides are gurus in the strictest religious sense of the term, and therefore consider themselves as liberated or avatars - an incarnation of a deity and recognised as such by their disciples and followers. Furthermore, these teachers have a wealth of their own spiritual experience and these experiences are clear and coherent with their own vision of the world. They all have a suitable skills and qualifications to express both their experience and reflections based on them in a clear, convincing and consistent manner. Of course they are all more or less rooted in the Indian tradition; all are more or less the product of Indian philosophy and culture. However, the ideas they have voiced about spiritual guidance or how to work with students are, to a large extent, original in character and are the result of their own spiritual practice and observations made of their followers. What's more, the five gurus chosen here reveal with the utmost clarity the most distinctive features and attributes of a guru "hurled" into the reality of the present. Finally, especially important in the case of the gurus presented here, all of them have put forward some extremely pertinent diagnoses of the spiritual condition of modern man, his needs and the problems he faces. Each of them also tries to answer the question of why modern man looks for a guru, what is expected of him, why those expectations are often directed to the wrong address and why the guru can not, and should not even rise to them.