The political philosophy of Robert Nozick

Dostęp do publikacji jest możliwy w Archiwum UJ

Praca szkicuje zasadnicze elementy filozofii politycznej Roberta Nozicka: koncepcję państwa minimalnego, doktrynę indywidualnych praw, teorię sprawiedliwości odnoszącą się do własności. Wokół tych zagadnień wyłaniają się kwestie zaistnienia obowiązku politycznego, zobowiązania do społecznej partycypacji, sprawiedliwego podziału dóbr w państwie, zawłaszczania dającego trwały i przenośny tytuł własności do rzeczy, wykluczający roszczenia innych. Nozick stawia sobie za cel etyczne uzasadnienie państwa minimalnego i wykazanie, iż żadne państwo bardziej rozbudowane niż to minimalne nie posiada moralnej legitymizacji, bowiem, urzeczywistniając ideał sprawiedliwości dystrybutywnej, narusza ludzkie prawa. Intelektualni przeciwnicy Nozicka to stanowisko anarchicznego indywidualizmu, wielki rywal John Rawls i teoria utylitarystyczna, specyficznie konsekwencjalizm. Nozick opisuje proces powstania państwa ze stanu anarchii (posługuje się kontrfaktyczną hipotezą stanu natury) i argumentuje, iż w trakcie przejścia od dominującej agencji ochrony do państwa minimalnego, a następnie do struktury państwa minimalnego, nie doszło do działań moralnie nagannych, nie naruszono niczyich praw, a zatem państwo jest etycznie usprawiedliwione. Nozick dokonuje drobiazgowej krytyki modelu sprawiedliwości dystrybutywnej Rawlsa; krytykuje wzorcowe, schematyczne zasady dystrybucji dóbr oraz zasady oparte o pewien założony końcowy stan. Obie formy dystrybucji, przyjmując założenie "bieżącego przekroju czasu" i traktując własność jak "społeczny wspólny garnek", naruszają indywidualne, szczególne uprawnienia konkretnych jednostek do konkretnych rzeczy. Nozick kontrastuje zasady sprawiedliwości Rawlsa i sposób organizacji państwa socjalistycznego z własną teorią uprawnień. Teoria jest trójdzielna i ma charakter historyczny; reguluje kwestie sprawiedliwego pierwszego zawłaszczenia, transferu dóbr i naprawienia powstałych w ramach dwu poprzednich zasad krzywd i niesprawiedliwości. Jej idea mieści się w maksymie: wszystko, co powstaje ze sprawiedliwej sytuacji w wyniku sprawiedliwych kroków, samo jest sprawiedliwe. Praca jest podzielona na osiem rozdziałów podejmujących kolejno zagadnienia: założeń antropologicznych, teorii praw, własności, teorii uprawnień, powstania państwa minimalnego, modelu utopii, oceny typu sprawiedliwości i racjonalności, i późniejszych poglądów Nozicka na kwestie polityczne i moralne. Każdy z rozdziałów prezentuje dyskusję i krytykę poglądów Nozicka. Praca eksponuje wątki obecne w filozoficznej twórczości Nozicka: fascynację filozofią nauk, niechęć wobec przymusu, refleksję nad pojęciem sensownego życia. Nozick opiera się na metodologicznym indywidualizmie oraz wykorzystuje, jako zasadę metodologiczną, wyjaśnienie typu "niewidzialna ręka". Teoria należy do typu teorii racjonalistycznych, modeli teoretycznych pozbawionych w zasadzie odniesień do rzeczywistości empirycznej. Filozofia Nozicka ma charakter skrajnie indywidualistyczny - libertariański - nawiązuje do tradycji klasycznego liberalizmu, dla którego dwoma zasadniczymi postulatami są: nienaruszalność własności prywatnej i wolność - swoboda działania jednostki. Swoboda działania umożliwia realizację dalekosiężnej wizji życia jednostki i działanie w kategorii jej dopełniania (realizację celów). Elementem kluczowym jest zasada samoposiadania pojmowana, jako zestaw uprawnień jednostki wobec państwa (katalog, zespól praw można ustalić a priori). Prawa jednostek, postulaty teoretyczne umożliwiające swobodę działania są nienaruszalne, obowiązują powszechnie. Zobowiązania wobec społeczeństwa - ich brak - wyraża formuła: od każdego według tego, jak wybiera, każdemu według tego, jak jego wybierają. Teoria Nozicka i preferowany model racjonalności ekonomicznej jest zestawiony z teorią szkoły publicznego wyboru, z ekonomią filozoficzną J.M. Buchanana prezentującą oryginalne podejście w filozofii politycznej uwzględniające wybory zbiorowe (kolektywne). Teoretycy szkoły publicznego wyboru badają mechanizmy składania bądź rozkładania decyzji zbiorowych na wybory indywidualne. W perspektywie tych badań teoria Nozicka, choć spójna i oryginalna, wydaje się być, mimo wszystko anachroniczna, głównie ze względu na przyjęcie założenia, że państwo ma jedynie zapewniać bezpieczeństwo i dotrzymywanie indywidualnych umów.

This work is a concise presentation of Robert Nozick's political philosophy as presented in his highly acclaimed Anarchy, State, and Utopia. The moral foundation of Nozick's system, the system of individuals, rests on the notion of absolute individual rights. Individuals are separate (separate existences) and each have their own lives to lead. This gives morality its form: as moral side constraints. The content of morality is the libertarian constraint prohibiting aggression (paternalistic aggression included). Guided by the notion of individual rights Nozick takes on the task of justifying a minimal state against the anarchist claim, that in the course of maintaining a monopoly on the use of force and protecting everyone within its territory, the state must violate individuals' rights, and is therefore immoral. Nozick adapts the invisible hand mechanism to demonstrate that a minimal state would arise from a state of nature by a process which need not violate anyone's rights. The work presents Nozick's account of the development of a minimal state. He further argues against an extensive state, or a welfare state, claiming that in the course of fulfilling the demands of distributive justice the more extensive state does violate peoples' rights. The present work has been divided into 8 chapters, each of them dealing with a separate matter. They cover respectively the matter of Nozick's various philosophical interests; the issue of rights; their status and character; the moral basis of his system; and the issues of property and ownership. There is an extensive presentation of Nozick's theory of justice, known as the entitlement theory; an account of his debate with John Rawls; and a presentation of the development of a minimal state. Finally, there is a brief chapter devoted to his political and moral ideas developed over a decade after the publication of his acclaimed book. The most important set of rights for Nozick are ownership rights and property rights. He thinks of them as absolute. The idea of self-ownership, designed to safeguard an individual's moral autonomy and to justify his or her moral right to own private property, justifies the appropriation of resources. A fulfillment of the concept's demands requires a specific type of the state: the minimal state, limited to the narrow functions of protection against force, theft, fraud and enforcement of contracts; any state more extensive violates people's rights. Nozick claims that distributive justice, a tool used by the welfare state to achieve egalitarian goals (social and economic equality), implies redistribution practices (taxation). Those almost always infringe upon the individuals' rights. A patterned distribution not only ignores the fact that individuals are entitled to certain holdings, but is also remarkably blind to the fact that particular things come to the world already attached to particular people who have entitlements over them. The state may not use its coercive powers to improve the situation of less well-favored citizens. The concept of self-ownership conveys Nozick's powerful conviction that individuals' rights leave almost no room for the state and its officials. There is also a presentation of Nozick' concept of utopia, which differs from the traditional theories of a perfect society. The structure he proposes consists of two elements: the framework of a utopian common ground, and the particular, individual communities established within that framework. The framework, (libertarian, voluntary and laisses-faire), is equivalent to the minimal state. A vast range of communities cover different aspects of life and give individuals the opportunity to lead different kinds of lives under different institutions. The utopia proposed by Nozick will consist of different utopias; there will be no one single kind of utopian community or one single one kind of life led in that utopia. No one will impose his or her vision of utopia upon others. Nozick presents various theoretical routes leading to his model. All of them take seriously the fact that people are different and complex, that one system, one unique community or society will never obtain universal assent. The dual structure of his utopia leaves liberty for experimentation and makes room for people's individual decisions whether to live in or to leave particular communities. The model rejects the outrageous idea of many other concepts of a perfect society, the idea of molding and transforming people to fit a utopian project. Nozick concludes that the minimal state, the utopian common ground, is not pale and feeble as it may seem in comparison to other types of states. The minimal state is, as Nozick puts it, the one that best realizes the utopian dreams and aspirations of various visionaries. Nozick's defense of libertarianism remains his most notable intellectual mark on philosophical inquiry.