“Cathedral costume” for a parish church : the form and decoration of the western façade of the Church of Saints Stanislaus and Wenceslaus in Świdnica

Wyjątkowość programu fasady kościoła św.św. Stanisława i Wacława w dotychczasowych badaniach nie została dostatecznie podkreślona. W fasadzie zachodniej znajdują się aż cztery portale. W ich układzie zwraca uwagę obecność rzeźby figuralnej, nagromadzenie ozdobnych detali oraz nadanie dekoracji monumentalnych rozmiarów (sterczyny, wieńczące kwiatony). Cechy te wyróżniają świdnickie założenie w obrębie Śląska. Typowa dla monumentalnych śląskich kościołów gotyckich była raczej „antyfasadowość”, do rzadkości należą takie przypadki, w których elewacja zachodnia otrzymała bardziej wyszukaną oprawę, bogate rozczłonkowaniei artykulację. Piętnastowieczna fasada prawdopodobnie powstała w kilku etapach: najpierw wykonano portal w wieży południowej, podczas kolejnego etapu prowadzono prace nad pozostałymi portalami, dopiero zaś pod koniec stulecia dodano figury trojga patronów kościoła. Fasada świdnickiej fary uległa przekształceniom w czasie konserwacji w latach 1893–1895. Można wskazać kilka źródeł ikonograficznych sprzed restauracji, jednak nie są one ze sobą w pełni zgodne. Wolno jednak przyjąć, że obecna liczba gotyckich figur w ościeżach odpowiada pierwotnej; taki układ poświadcza też opis E. I. Nasona z 1667 r. Można także założyć, że przeszklenia tympanonów są elementem pierwotnej koncepcji. Motyw maswerkowych wypełnień tympanonów wywodzi się z Reims: nieistniejącego kościoła Saint-Nicaise oraz z katedry. Najwcześniejszym z (dość nielicznych) przykładów w Europie Środkowej najprawdopodobniej jest portal zachodni katedry w  Magdeburgu. Najbardziej zadziwiające w rozwiązaniu świdnickiej fasady jest jednak zastosowanie aż czterech ozdobnych portali. Trzy portale w fasadzie były charakterystyczne dla większości katedr francuskich, poczynając od klasycznych realizacji w Paryżu, Laon czy Reims; incydentalnie pojawiały się również fasady z pięcioma portalami (Bayeaux, Bourges). Na wschód od Francji fasady trójportalowe są nieliczne (Reutlingen, Koszyce, Ratyzbona, kościół Franciszkanów w Wiedniu).

The exceptional character of the western façade of the parish Church of Saints Stanislaus and Wenceslaus in Świdnica (today Świdnica Cathedral) has not been fully recognized in scholarly literature. In striking contrast to other monumental churches in Silesia, whose façades are rather subdued with little emphasis on articulation and architectural decoration, the western façade of the church in Świdnica features as many as four portals decorated with figural sculptures and ornate architectural details (finials, fleurons) of striking monumentality. The 15th-century façade was probably built in several stages. During the first stage, the portal in the southern tower was built, the second stage involved work on the other three portals, while the figures of the church’s three patrons were installed in the late 15th c. The façade was altered during the conservation of 1893-1895. The extant visual sources documenting the façade before conservation differ in some details but it seems that the number of Gothic statuesdecorating the jambs corresponds to the original arrangement described by E.I. Nason in 1667. Likewise the glazing of the tympanums appears consistent with the original design. The motif of tracery in the tympanums may be traced back to Reims: the no-longer-extant Saint-Nicaise Church and Reims Cathedral. The earliest of its few Central European uses is the western portal of Magdeburg Cathedral. As for the façade of the church in Świdnica, its most striking and unusual feature is the presence of four portals. Façades with three portals were characteristic of the majority of French cathedrals, including such “classic” examples as Paris, Laon, and Reims. Occasionally, a cathedral façade may feature five portals (Bayeaux, Bourges). East of France, façades with three portals are rare (Reutlingen, Košice, Regensburg, Franciscan church in Vienna).