Od mobilności do dyplomacji regionalniej : globalna i lokalna geopolityka transportu w obszarze euro-arktycznym

Dostęp do publikacji jest możliwy w Archiwum UJ

Pomimo wagi tematu oraz coraz bogatszej literatury w zakresie geopolityki Arktyki, ogólne kwestie dotyczące transportu arktycznego, jako 'areny konfliktów geopolitycznych oraz współpracy', są często traktowane pobieżnie w badaniach polarnych. W gruncie rzeczy w całym sektorze badań nad transportem nie zdołano jak dotychczas przeprowadzić wystarczająco dogłębnej analizy relacji geopolitycznych pomiędzy systemami transportowymi i aktorami politycznymi. Dlaczego zatem kwestia geopolityki transportowej była jak dotąd zaniedbywana (w szczególności w odległym i złożonym rejonie Dalekiej Północy)? Dlaczego systemy transportowe znajdują się na obecnym etapie rozwoju? Jaką rolę odgrywa wymiar polityczny w ich lokalizacji i transformacji? Niniejsza rozprawa doktorska odpowiada na te pytania i wyzwanie określenia nowych ram dla analizy fundamentalnych relacji geopolitycznych pomiędzy aktorami politycznymi (bez względu na to, czy są indywidualni czy zbiorowi) a systemami transportowymi w danej skali (bez względu na miejsce). Czerpiąc z teoretycznych osiągnięć podejścia geostrukturalnego i morfodynamicznego opracowanego przez szkołę quebecką, w badaniu przeprowadzona została analiza geopolitycznej "kontroli mobilności" w systemach transportowych. Analiza ta, zilustrowana wybranymi studiami przypadku z rejony Arktyki, prowadzi do określenia kluczowych elementów (ustrojów geopolitycznych systemów transportowych oraz zachowań w zakresie mobilności wykazywanych przez aktorów politycznych) oraz sześciu typowych źródeł konfliktu/współpracy, które kształtują arenę geopolityczną dyplomacji w zakresie transportu, której uczestnicy negocjują mobilność osób i towarów pomiędzy sobą. Rozprawa stawia tezę, że systemy transportowe, jak każda inna forma osadnictwa ludzkiego, są ograniczone morfodynamiką geopolityczną, która obejmuje trajektorie uczestników asymetrycznych i wzajemnie powiązanych, korzystających z nierównej kontroli politycznej nad swoją mobilnością. Geopolityka ta jest zatem ograniczona nie tylko bodźcami użyteczności i funkcjonalizmu (dostępem do zasobów i potrzebą ochrony), ale pewnymi fundamentalnymi wymiarami antropologicznymi/politycznymi (wartościami pierwotnymi i zakazami). W tym sensie arktyczne systemy transportowe nie odbiegają strukturalnie od systemów transportowych w innych regionach świata. Ta strukturyzacja geoprzestrzeni nie ogranicza obserwacji ani istnienia regionalnych cech kulturowych/fizycznych w zakresie arktycznej mobilności towarów i osób. Niemniej jednak osobliwości te utrzymują się równolegle z fundamentalnymi strukturalnymi nieciągłościami natury politycznej, których nie da się zaobserwować bezpośrednio, a jedynie wydedukować metodologicznie poprzez analizę aktancjelową.

Despite its importance and the growing body of literature in Arctic geopolitics, the general question of Arctic transportation as a 'geo-political arena of conflicts and co-operation' has been oft-overlooked by Polar studies. If truth be told, the whole field of transport studies has in fact failed to analyse the geopolitical relations between transport systems and political actors in enough depth. Yet why has the question of transport geopolitics so far been neglected (especially in the remote and complex Far North region)? Why are transport systems where they are? What role is played by the political dimension in their localisation and transformation? The current PhD dissertation answers these questions and addresses the challenge of developing a new frame of analysis of the fundamental geopolitical relations between political actors (whoever they are, individual or collective) and transportation systems at any scale (wherever they are). Drawing on the theoretical advances of the geo-structural and morphodynamic approach developed by the School of Québec, the research undertakes an examination of the geopolitical 'control of mobility' over transport systems. Illustrated with some Arctic cases, this analysis leads to the identification of fundamental elements (geopolitical regimes of transport systems and the mobility postures of political actors) and six typical sources of conflict/cooperation that structure the geopolitical arena of transport diplomacy where actors negotiate the mobility of people and goods between them. The thesis argues that, like any other form of human settlement, transport systems are constrained by a geopolitical morphodynamic which involves the trajectories of asymmetric and co-related actors benefiting from unequal political control over their mobility. This geopolitics is then not only constrained by utilitarian and functionalistic incentives (access to resources and the need for protection), but by some fundamental anthropological / political dimensions (primary values and interdictions). In this respect, Arctic transport systems are not structurally different from those of other regions. This structuration of geographical space does not impede the observation or the existence of cultural / physical regional particularities about Arctic mobility of people and goods. Nevertheless, these particularities subsist beside fundamental structural discontinuities of a political nature, which cannot be observed directly, but must be methodologically deduced through an actantial examination.