Idee jagiellońskie wobec wyzwań współczesności

Wiele problemów współczesnego świata zawiera wyzwania znane już cywilizacjom, społeczeństwom i narodom odległych nawet epok. Niektóre ich rozwiązania, zarówno w sferze intelektualnej, jak i praktycznej są często zapominane lub też w ogóle nieznane, inne zyskały stereotypowe interpretacje, które nie zawsze odpowiadają prawdzie. Tymczasem umiejętne odczytanie dziedzictwa kulturowego wielu współczesnych narodów może mieć charakter twórczej inspiracji zarówno w wysiłku rozumienia, diagnozowania, jak i kształtowania dróg rozwiązywania sprzeczności, konfliktów oraz stawiania pytań rozwojowych wobec wyzwań współczesnego świata. Znakomitym obszarem takich inspiracji jest epoka jagiellońska. Na przestrzeni trzech wieków, a mianowicie XIV, XV i XVI wypracowano koncepcje i zbudowano sieć działań, instytucji oraz regulacji prawnych, jakie korespondują z całkiem analogicznymi problemami współczesnej Europy w sferze mobilności społecznej, wielokulturowości, relacji międzynarodowych i międzykulturowych, tolerancji religijnej, współpracy wspólnot o charakterze regionalnym, narodowym i ponadnarodowym. Współpraca ta dostrzegalna jest w sferze nauki, twórczości artystycznej i kultury politycznej. Co ważne, powstało wówczas wiele idei, które daleko wykraczają poza obszar stosunków geopolitycznych, a więc także poza to, co w drugiej połowie XIX wieku polscy historycy nazwali "ideą jagiellońską". W znaczeniu politycznym zawsze miała ona odmienną percepcję w poszczególnych krajach tworzących swoistą przestrzeń jagiellońską rozciągającą się od Bałtyku po Morze Czarne. Warto jednak pamiętać, iż nie była to przestrzeń zdobywana mieczem, a jedynie dyskursem interesów, mniej lub bardziej odczuwanej wspólnoty. Zadaniem niniejszej książki nie jest jednak ani ocena, ani kontynuacja wizji zjednoczeniowych, ale wyeksponowanie wielu, bardzo twórczych idei, jakie powstały w sferze nauki, kultury, stosunków międzyreligijnych, spraw publicznych, koncepcji dobra wspólnego, edukacji i praw oraz wzorców myślenia politycznego w jego wykładni aksjologicznej. Jest to bardzo różnorodny świat idei odwołujących się - tak jak w przypadku wybitnej i ciągle niedocenianej myśli Pawła Włodkowica - do wartości uniwersalizujących, przekraczających dalece konteksty narodowe. Tworzą one bogactwo inspiracji, gdy spojrzy się na owo dziedzictwo, nie tylko w kategoriach politologicznych, ale poprzez pryzmat nauk o kulturze, antropologii, socjologii kulturowej, pedagogiki, historii idei, studiów międzykulturowych czy komunikacji społecznej. Zebrane w książce teksty są w przeważającej mierze efektem pracy w ramach trzech seminariów i jednego warsztatu realizowanych w 2017 roku, zaprojektowanych w perspektywie porównawczej, kolejno w Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, Uniwersytecie w Oxfordzie, Państwowym Uniwersytecie Pedagogicznym im. M. Dragomanowa w Kijowie i Uniwersytecie Zachodniego Sydney (Western Sydney University). Każde z tych wydarzeń stanowiło odrębne, a jednocześnie korespondujące ze sobą doświadczenie, w każdym przypadku bardzo interesujące dla uczestników. Doświadczenie to ukazuje idee jagiellońskie z innej, ale dopełniającej się strony. We wszystkich tych miejscach spotkaliśmy się z wielkim wsparciem przedstawicieli miejscowych środowisk naukowych za co pragniemy wyrazić wielką wdzięczność i nadzieję na dalszą współpracę. Każde z seminariów oraz warsztat, posiadało strukturę analogiczną do tej, jaką zastosowano w niniejszym tomie, a więc poprzez diagnozę warstwy konceptualnej oraz podstawowych inspiracji, jakie odnaleźć można w znaczeniu idei jagiellońskich, poprzez rekonstrukcję i analizę istotnych źródeł historycznych, stanowiących podstawę kulturowego dziedzictwa epoki Jagiellonów, następnie typologizując ważne wyzwania kultury współczesnej, widziane w odniesieniu do przywoływanych wartości. Publikację kończy rozdział, który analizując kulturotwórczy potencjał idei jagiellońskich nakreśla możliwe wizje przyszłości, rewitalizując pojęcie odpowiedzialności, wrażliwości i dbałości o sens twórczego odczytywania dziedzictwa w jego współczesnym potencjale rozwoju. Jesteśmy przekonani, że podobnie wykorzystać można dziedzictwo kulturowe wielu innych wspólnot narodowych i kulturowych, których korzenie stanowią siłę i motywację do podejmowania wyzwań kultury współczesnej.

Many problems of the contemporary world include challenges already familiar to civilizations, societies and nations of distant epochs. Solutions to some of them, both intellectual and practical, are often forgotten or even unknown, while others have gained stereotypical interpretations, which do not always correspond to the truth. Meanwhile, the skilful interpretation of the cultural heritage of many contemporary nations may be a creative inspiration both in the effort to understand, diagnose as well as shape ways of resolving contradictions, conflicts and posing developmental questions towards the challenges of the contemporary world. The Jagiellonian era is an excellent area for such inspirations. During the three centuries fourteenth, fifteenth and sixteenth, concepts and a network of activities, institutions and legal regulations have been developed, which correspond to similar issues of contemporary Europe in the area of social mobility, multiculturalism, international and intercultural relations, religious tolerance, cooperation of regional, national and supranational communities. This cooperation is noticeable in the field of science, artistic creativity and political culture. It is worth mentioning that many ideas were conceived then, which go far beyond the area of geopolitical relations, and thus beyond what Polish historians called the 'Jagiellonian idea' in the second half of the nineteenth century. In political terms, it has always had different perception in individual countries that create a specific Jagiellonian space stretching from the Baltic Sea to the Black Sea. Yet, it should be remembered, that the space was not won with a sword, but a discourse of interests, more of less felt sense of community. The purpose of this book, however, is neither to evaluate nor to continue the visions of unity, but to highlight the many, very creative ideas that have arisen in the fields of science, culture, interreligious relations, public affairs, the concept of the common good, education and rights, as well as the patterns of political thinking in its interpretation of axiology. It is a very diverse world of ideas referring, as in the case of outstanding and still underestimated thought authored by Paweł Włodkowic - to universalizing values that go far beyond national contexts. They create a wealth of inspiration, when one looks at this heritage, not only in terms of political science, but also through cultural sciences, anthropology, cultural sociology, pedagogy, history of ideas, intercultural studies or social communication. The texts collected in the book are mainly the result of work within three seminars and one workshop carried out in 2017, designed in a comparative perspective, successively at the Jagiellonian University in Kraków, the University of Oxford, National Pedagogical Dragomanov University in Kiev and Western Sydney University. Each of these events was a separate, but at the same time corresponding experience, which participants found very interesting. This experience shows the Jagiellonian ideas from a different but complementary side. In all these places, we enjoyed great support from representatives of the local scientific communities, for which we would like to express our great gratitude and hope for further cooperation. Each seminar and workshop, was similar in structure to the one used in this volume, i.e. through the diagnosis of the conceptual layer and basic inspirations, that can be found in the meaning of the Jagiellonian ideas, through the reconstruction and analysis of important historical sources, which form the basis of the cultural heritage of the Jagiellonian era, and then typologizing the important challenges of contemporary culture, seen in relation to the mentioned values. The publication concludes with a chapter which, by analysing the cultural-creative potential of the Jagiellonian idea, outlines possible visions of the future, revitalizing the concept of responsibility, sensitivity and care for the sense of creative reading of heritage in its contemporary development potential. We believe that the cultural heritage of many other national and cultural communities, whose roots are the strength and motivation to take up the challenges of contemporary culture, can be exploited in a similar fashion.