Żydzi, szlachta i prawo kanoniczne w XVIII wieku

Autor zajmuje się zagadnieniem stosunku Kościoła i szlachty w dawnej Rzeczypospolitej wobec kwestii żydowskiej. W XVIII wieku zdecydowana większość mieszkańców Rzeczypospolitej należała do jednego z odłamów Kościoła katolickiego, przy czym dominująca politycznie szlachta była głownie wyznania rzymsko-katolickiego. Mimo tego faktu biskupi i kler Kościoła katolickiego w coraz bardziej zdecydowany sposób wypowiadali się na temat miejsca Żydów w społeczności państwa polsko-litewskiego. Zwracano uwagę na wciąż rosnącą liczbę Żydów, wzrost ich znaczenia gospodarczego, a przede wszystkim na powszechne zdaniem duchowieństwa łamanie prawa kanonicznego. Jako główną przyczynę tego stanu rzeczy wskazywano protekcję szlacheckich właścicieli miast i wsi. Szczególnie kilka zagadnień było podnoszonych w listach pasterskich i statutach diecezjalnych. Powszechnie skarżono się na przyjmowanie przez Żydów służby chrześcijańskiej i przyzwolenia na to szlachty. Protestowano przeciwko publicznym praktykom religijnym Żydów, naruszaniu przez nich zakazu pracy w czasie świąt chrześcijańskich oraz organizacji zabaw podczas Wielkiego Postu. Próby egzekwowania przestrzegania prawa kanonicznego podejmowane przez duchownych katolickich na ogół pozostawały bezskuteczne. Poczucie bezsilności i frustracji skłoniły niektórych biskupów nawet do suplikowania do Stolicy Apostolskiej o wydanie encykliki do wiernych Rzeczypospolitej, aby nakłonić możnych królestwa do przestrzegania prawa kanonicznego i zaniechania protegowania Żydów. Wydanie w 1751 r. encykliki A quo primum przez Benedykta XIV nie zmieniło jednak zasadniczo sytuacji Żydów ani postawy samej szlachty.

The author deals with the attitude of the Church and the nobility of Poland-Lithuania to the Jewish question. In the 18th c. the vast majority of the population of the republic belonged to one of the factions of the Catholic Church, and the politically dominant nobility was mainly Roman Catholic. Inspired by this, the bishops and clergy of the Catholic Church took a more decisive stance on the place of Jews in the community of the Polish-Lithuanian state, paying particular attention to the growing number of Jews, their increase in economic importance, and especially to their, frequent according to the clergy, violations of canon law. The main reason for this state of affairs was the patronage of noble owners of towns and villages. In particular, several issues were raised in the pastoral letters and diocesan statutes. The most common complaints concerned the phenomenon of Christian service employed by Jews with the consent of the nobility. The other frequently mentioned issue was the matter of public worship, and violation of the prohibition of work during Christian holidays, or the prohibition against play during Lent. Attempts to enforce the canon law made by the Catholic clergy in general remained unsuccessful. The feeling of helplessness and frustration led some bishops even to apply to the Holy See for an encyclical directed to the faithful of the Republic, to persuade the powerful kingdom to follow canon law and stop protecting Jews. The encyclical A Quo Primum, issued in 1751 by Pope Benedict XIV, did not significantly change the situation of the Jews or the attitude of the nobility.