The forgotten cult of the image of Saint Mary in the Bernardine's church in Rzeszów

Pokłosie sympozjum "„Pięćsetlecie objawień Maryi w Rzeszowie (1513-2013) oraz dwieście-pięćdziesięciolecie koronacji figury Matki Bożej Rzeszowskiej (1763-2013)”" zorganizowanego w dn. 25-26 listopada 2013 r. w Bernardyńskim Centrum Religijno-Kulturowym przy rzeszowskim klasztorze

Fundacja kościoła Bernardynów w Zasławiu na Wołyniu (1604, zatwierdzona 1606) była niemal współczesna powstaniu dwóch najważniejszych placówek tego zakonu na terenach wschodnich Rzeczypospolitej - we Lwowie (1601) i Sokalu (fundacja 1599, budowa kościoła od 1604). Wraz z uposażeniem zakonników w Zasławiu kniaź Janusz na Ostrogu Zasławski przekazała konwentowi ikonę Matki Boskiej z Dzieciątkiem, która w krótkim czasie zyskała opinię cudownej. Wraz ze zniszczeniem całego wyposarzenia kościoła zasławskiego w latach 20-tych XX wieku przepadła również sama ikona, której wygląd pozostawał nieznany. W Archiwum Prowincji OO. Bernardynów w Krakowie znajduje się XVIII-wieczne Miraculum, zawierające nie tylko historię obrazu, ale również rysunek przedstawiający cudowny obraz z Zasławia. W 1648 roku Zasław został najechany przez wojska Bohdana Chmielnickiego i spalony, w ruinę popadł także kościół Bernardynów. Jak się okazuje, cudowna ikona nie została wówczas zniszczona, a przeniesiona w tajemnicy do placówki zakonu w Rzeszowie. Po blisko stu latach przechowywania w skarbcu klasztornym została w „cudowny sposób” odnaleziona stając się przyczyna cudownego ozdrowienia Stanisława Kotfickiego. Zakonnicy umieścili ikonę zasławską w ołtarzu Cudownej Figury Matki Boskiej Rzeszowskiej, a sanktuarium stało się świątynią dwóch cudownych wizerunków. W niedługim czasie ks. Paweł Karol Sanguszko sprowadził cudowny obraz z powrotem na Wołyń, czemu towarzyszyły uroczystości odprawione tak w Rzeszowie jak i w Zasławiu. Wraz z powrotem wizerunku książę fundator rozpoczął odbudowę placówki bernardyńskiej w Zasławiu, w czym należy upatrywać próbę podniesienia swojego statusu i nazwiska rodowego. Wymiana wyposarzenia świątyni zasławskiej zakończyła się w r. 1775 kiedy ukończono ołtarz główny i ołtarze boczne wykonane przez lwowskiego rzeźbiarza Macieja Polejowskiego. Kulminacją podjętej odnowy placówki było uroczyste wprowadzenie ikony Matki Boskiej do głównego ołtarza, któremu towarzyszyły rozbudowane dekoracje okazjonalne z programem ikonograficznym dostosowanym do przebiegu ceremonii. Dzieje cudownej ikony Matki Boskiej z Zasławia są ważnym elementem przy analizie zjawiska wpływu czczonych powszechnie wizerunków na inicjatywy artystyczne podejmowane przez kolatorów, zakonników czy hierarchów kościelnych.

The founding of Bernardine Fathers’ church in Zaslaw in Wołyń (1604, confirmed in 1606) coincided with establishing two most important centres of this convent in the East of Poland - in Lviv (1601) and Sokal (founding in 1599, building of the church in 1604). The duke of Zasław of that time - Janusz na Ostrogu Zasławski - gave the convent the icon of Mother Mary with Child Jesus, which quickly became to be considered as miraculous. During the destruction of the church’s facilities in 1920s, the icon was lost and its image remained unknown. However, in the archives of Bernardine Fathers’ Province in Kraków there is a Miraculum from the 18th century which incorporates the history of the paining and a picture showing the image of the miraculous icon from Zasław. When in 1648 Zasław was invaded and burnt down by Bohdan Chmielnicki, the Bernardine Fathers’ church was also destroyed. It turned out however that the miraculous icon was not destroyed at that time, but secretly brought to the monastery in Rzeszów. The icon was “miraculously found” after a hundred years being kept in the treasury in the monastery, which brought about miraculous recovery of Stanisław Kotficki. Monks put the icon from Zaslaw in the altar of the Miraculous Figure of Saint Mary of Rzeszów and the sanctuary became a temple of two miraculous images of St Mary. Soon after that priest Paweł Karol Sanguszko brought the miraculous icon back to Wołyń, which was celebrated both in Rzeszów and in Zasław. As soon as the icon came back to Wołyń, the duke founder started to build Bernardine Fathers’ monastery in Zasław, which should be treated as an attempt to raise his own status and the signifi cance of his name. Th e interior of the temple was finally renewed in 1775, when the works on the main and side-altars were finished by Maciej Polejowski - a sculptor from Lviv. The culminating point of the church’s renewal was the celebration of putting the icon of St Mary in the main altar. It was accompanied with complex decorations with iconographic programme adapted especially to this ceremony. The history of the miraculous St Mary from Zasław should play an important role while examining the phenomenon of an impact of generally worshipped images on artistic initiatives started by monks or members of higher orders of clergy.