Artykuł prezentuje niepodejmowany dotąd problem obrazu Rzeczpospolitej Krakowskiej w dziewiętnastowiecznych tekstach satyrycznych. Wskazuje na okoliczności w jakich zrodziła się tradycja satyrycznego opisu środowiska krakowskiego. Analizuje zarówno satyry publicystyczne jak i literackie. Wśród satyr publicystycznych znajdują się m.in. utwory Hilarego Meciszewskiego (Memoriał historyczny i polityczny o stanie obecnym Wolnego Miasta Krakowa i jego Okręgu) oraz Józefa Sołtykowicza Rzut oka prosty na rzut oka krzywy. Do najważniejszych utworów poetyckich podejmujących problem satyrycznego opisu Krakowa należą Visum et repertum. Zmarłej Rzeczpospolitej Krakowskiej Edmunda Wasilewskiego, Wolna Gromada i Podróż do Szarogrodu Konstantego Majeranowskiego oraz W Krakowie na Plantach pod Kapucynami Anny Libery. Popularność satyrycznego opisu Krakowa wiązała się z sytuacją polityczną miasta w II połowie XIX wieku jako tworu marionetkowego trzech państw zaborczych. Rzekome wolne miasto Kraków w rzeczywistości borykało się z coraz bardziej zaostrzającymi się represjami ze strony zaborców. Sytuację tę pogarszali również sami mieszkańcy Krakowa skłonni do przekupstwa, łasi na urzędy i pozycje. Z drugiej strony sytuacja Krakowa spowodowana była wypadkową interesów różnych grup społecznych, które walczyły między sobą o wzajemne wpływy i pozycje. Atmosfera ta stawała się trudna dla samych mieszkańców, a satyra z racji swego charakteru, miała spełniać funkcję dydaktyczne. Z czasem satyryczne opisy sytuacji polityczno-społecznej Krakowa stały się swego rodzaju tradycją, żywą jeszcze pod koniec XIX wieku.

The article outlines yet not discussed issue of presenting the Republic of Cracow in the 19th century satirical texts. It indicates circumstances in which the tradition of satirical description of Cracow society came into being. It analyses both journalistic as well as literary satires. Among journalistic satires there are works by Hilary Meciszewski (Memoriał historyczny i polityczny o stanie obecnym Wolnego Miasta Krakowa i jego Okręgu) and Józef Sołtykowicz (Rzut oka prosty na rzut oka krzywy). Among the most meaningful poetical works concerning the issue of the satirical description of Cracow we can find Visum et repertum. Zmarłej Rzeczpospolitej Krakowskiej by Edmund Wasilewski, Wolna Gromada i Podróż do Szarogrodu by Konstanty Majeranowski and W Krakowie na Plantach pod Kapucynami by Anna Libera. The popularity of satirical description of Cracow is closely related to political situation of the city in the second half of the 19th century being a marionette formation of three invasive countries. Allegedly free city of Cracow in reality had to face increasingly exacerbating repressions of invaders. The situation was becoming even worse due to the city inhabitants who were susceptible to bribery, greedy for high social status and position. On the other hand, the situation of Cracow was a resultant of different social groups' affairs who were fighting for influence and position. The atmosphere was becoming unbearably difficult for local inhabitants and a satire, because of its character was to play a didactic function. Over time, the satirical description of political and social situation of Cracow became the tradition, alive till the end of the 19th century.