Zmienne perspektywy. O angielskich i niemieckich przekładach wierszy Czesława Miłosza

Celem niniejszej pracy jest przeprowadzenie analizy porównawczej angielskich i niemieckich przekładów wierszy Czesława Miłosza, ze szczególnym uwzględnieniem perspektywy w ujęciu kognitywnym. Warto przyjrzeć się twórczości poety w tłumaczeniu choćby ze względu na jego kunszt poetycki, głębię refleksji na trudne tematy, w tym kwestie życia i śmierci, oraz imponujący dorobek translatorski. Pierwszy rozdział pracy poświęcony jest biografii autora, kontekstowi historyczno-kulturowemu, w jakim realizował swoją działalność pisarską, oraz metafizycznemu wymiarowi jego twórczości. Drugi rozdział rozpoczyna się od krótkiego opisu auto-translacji, którą Czesław Miłosz szczególnie chętnie praktykował. Następnie przedstawiono zastosowanie językoznawstwa kognitywnego w badaniach nad przekładem, opisano wymiary obrazowania oraz przybliżono znaczenie perspektywy i punktu widzenia w gramatyce kognitywnej, za Langackerem (1991, 2013) i Tabakowską (1993, 2013). W trzecim rozdziale skupiono się na roli Czesława Miłosza jako tłumacza, zarówno dzieł innych światowej sławy autorów, jak i swoich własnych. Wskazano na istotne miejsce przekładu w całym jego dorobku literackim oraz na korzystny wpływ jego działań translatorskich na popularyzację polskiej literatury wśród czytelników anglojęzycznych. Mieszkając w Stanach Zjednoczonych, poeta prowadził zajęcia z przekładu poetyckiego na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkley, podczas których miał możliwość konsultowania się ze studentami, będącymi rodzimymi użytkownikami języka angielskiego. Najwybitniejsi z nich zostali zaproszeni przez poetę do współpracy nad przekładami jego własnych utworów. Następnie opisano zmieniającą się recepcję dzieł Miłosza w krajach niemieckojęzycznych, do której przyczynił się przede wszystkim wybitny tłumacz literatury polskiej i jej popularyzator w Niemczech, Karl Dedecius. W dalszej części trzeciego rozdziału pracy przeprowadzone zostały analizy porównawcze angielskich i niemieckich tłumaczeń następujących wierszy: „Campo di Fiori,” opublikowanego po raz pierwszy w podziemnej antologii „Z otchłani” (1944), oraz „Kawiarnia” z wojennego cyklu pt. „Głosy biednych ludzi” (1945). Oba wiersze znalazły się później w tomie „Ocalenie” (1945). W obu przypadkach przeanalizowano niemieckie tłumaczenia dokonane przez Karla Dedeciusa. Zostały one zestawione z następującymi przekładami angielskimi: „Campo dei Fiori” w tłumaczeniu Louisa Iribarne’a i Davida Brooksa oraz „Café” przetłumaczonym przez samego Miłosza. Wykazano, że na poziomie perspektywy doszło do licznych przesunięć, które ostatecznie wpłynęły na obrazowanie w obu wierszach, zarówno w przekładzie na język angielski, jak i niemiecki – niezależnie od tego, czy utwory były tłumaczone przez samego autora, czy nie.

The aim of the present thesis is to conduct a comparative analysis of English and German translations of Czesław Miłosz’s poems, with a special focus on perspective in cognitive terms. It is worth taking a closer look at the poet’s work in translation not least for his poetic artistry, depth of reflection on difficult subjects, including the issues of life and death, and impressive translational output. The first chapter is devoted to the author’s biography, the historical and cultural context of his writing activity and the metaphysical dimension of his work. The second chapter begins with a brief description of the practice of self-translation that Czesław Miłosz was particularly fond of. Subsequently, the application of Cognitive Linguistics in Translation Studies is presented, dimensions of imagery are described, and the importance of perspective and point of view in cognitive grammar is discussed, following Langacker (1991, 2013) and Tabakowska (1993, 2013). The third chapter focuses on Czesław Miłosz’s role as a translator, both of the works of other acclaimed authors as well as his own. The importance of translation within the entirety of his literary oeuvre and the favorable impact of his translation efforts on the popularization of Polish literature among Anglophone readers were pointed out. While living in the United States, the poet held a course in poetic translation at the University of California at Berkley, during which he had the opportunity to consult with students who were native speakers of English. The most prominent of them were invited by the poet to collaborate on translations of his own works. This is followed by a description of the changing reception of Czesław Miłosz’s literary output in German-speaking countries, to which the distinguished translator of Polish literature and its popularizer in Germany, Karl Dedecius, contributed most notably. In the remainder of the third chapter, comparative analyses of English and German renditions of the following poems: “Campo di Fiori,” first published in the underground anthology “Z otchłani” (“From the abyss,” 1944), and “Kawiarnia” from the wartime cycle “Głosy biednych ludzi” (“Voices of Poor People,” 1945). Later, the were both included in the volume titled “Ocalenie” (“Rescue,” 1945). In both cases, the German translations produced by Karl Dedecius were analyzed. They were compared and contrasted with the following English renditions: “Campo dei Fiori,” translated by Louis Iribarne and David Brooks, and “Café,” translated by Miłosz himself. Numerous shifts of perspective were demonstrated, which ultimately affected the imagery in the poems subject to analysis, in both English and German translations – regardless of whether it was the author himself who produced them or not.