What is it like to be a dog? A posthumanist interpretation of Marcin Świetlicki's poetry.

Celem niniejszej pracy jest próba nowego odczytania twórczości Marcina Świetlickiego przy użyciu różnorodnej metodologii posthumanistycznej. Rozważania rozpoczynam od uzasadnienia roli dyskursu posthumanistycznego, pokazując konieczność sproblematyzowania i dekonstrukcji kulturowych pojęć człowieka i zwierzęcia. Zwracam uwagę na tezy Ryszarda Nycza i Aleksandra Żychlińskiego, którzy podkreślali szczególną rolę literatury jako wyobrażeniowego laboratorium antropologicznego, uwzględniając za Thomasem Nagelem antropocentryczne ograniczenia kognicji człowieka. Powołując się na szereg rozpoznań badaczy (m.in Giorgio Agambena, Jolanty Brach-Czainy), postuluję próbę ponownego odkrycia własnej, zwierzęcej tożsamości przez człowieka. Swoje rozważania umieszczam w oparciu o dotychczasowe rozpoznania autorów na temat twórczości poety, którzy zwracali uwagę na istotną rolę natury w twórczości Świetlickiego (Jacek Gutorow, Elżbieta Winiecka, Emilia Kledzik). Kluczowym elementem pracy jest ukazanie korelacji pomiędzy zaproponowaną przed Tadeusza Sławka postawą krytyczną „jak zwierzę”, a także procesem „u-chodzenia”, a perspektywą bohatera lirycznego w poezji autora Zimnych krajów. Jest to postawa oparta na akceptacji własnej zwierzęcości, somatycznym doświadczeniu, co umożliwia nową perspektywę obserwacji, wyrywa podmiot z kontekstu, społecznego, historycznego, politycznego. W dalszej części pracy omawiam rolę figury psa w poezji Świetlickiego. Wpisuję wiersze krakowskiego poety w problematykę możliwości przełożenia levinasowskiej filozofii spotkania na relację ze zwierzęciem. Następnie pokazuje związek pomiędzy postawą krytyczną „jak zwierzę” a także „byciem jak pies”, wykazując, że obie podmiotowe transgresję stanowią ten sam wyraz buntu i krytyki wobec cywilizacji człowieka i są świadomą postawą krytyczną. Natomiast analiza relacji bohatera lirycznego i psa pokazuje nam, że zwierzę staje się dla podmiotu pozytywnym wzorcem pozwalającym afirmować życie–jako–takie, a także staje się swoistym przewodnikiem po ludzkiej kulturze i pozwala raz jeszcze wyznaczyć hierarchię potrzeb. Interpretując wiersze o relacji z psem pokazuję na przykładzie wybranych utworów, że Świetlicki jest świadomy ograniczeń wynikających z antropocentrycznego języka i w swojej poezji poszukuje upodmiotawiającego sposobu mówienia o zwierzętach, dostrzegając inność i autonomię ich świata. W rozdziale poświęconym światowi owadów interpretuje wybrane utwory poety przez pryzmat koncepcji „nekrosu” Domańskiej. Pozwala to dostrzec, że u Świetlickiego mirkobiologiczy świat łączy się nie tylko z motywem vanitas i katastroficznymi wizjami, ale można odczytać figurę owadów i grzybów w perspektywie ekologicznej. Ich drastyczna inność uświadamia człowiekowi absurdalność antropocentrycznej hierarchii świata, a także przypomina o konsekwencjach jego działania i zbliżającej się katastrofie planety. Podkreślam także istotną rolę zmysłu dotyku, który jest najważniejszy w poezji Świetlickiego, także w kontakcie z naturą. W oparciu o koncepcję „ujarzmiania” podmiotu Michaela Foucaulta interpretuję wybrane utwory problematyzujące doświadczenie służby wojskowej, wykazując, że bohater liryczny ucieka przed tym traumatycznym doświadczeniem w zwierzęcą sferę egzystencji i szuka ukojenia w naturze. Ostatnim elementem wywodu jest eksperymentalna propozycja odczytania utworu Mc Donald’s jako komunikatu–protestu zwierzęcia. Całość pracy stanowi eksperyment w literaturoznawczym laboratorium, metoda dygresyjnej interpretacji za pomocą dyskursu posthumanistycznego umożliwia sproblematyzowanie dotychczas mniej reprezentatywnych problemów w twórczości Świetlickiego. Taka perspektywa metodologiczna jest jednocześnie próbą refleksji nad interpretacyjnymi granicami w wyniku zachodzących w kulturze przemian.

The aim of this study is to attempt a new reading of Marcin Świetlicki's work using a variety of posthumanist methodologies. I begin my reflections by justifying the role of posthumanist discourse, showing the necessity of problematising and deconstructing cultural notions of man and animal. I draw attention to the theses of Ryszard Nycz and Aleksander Żychliński, who emphasised the special role of literature as an imaginative anthropological laboratory, taking into account, following Thomas Nagel, the anthropocentric limitations of human cognition. Referring to a number of scholars' recognitions (e.g. Giorgio Agamben, Jolanta Brach-Czaina), I postulate an attempt to rediscover man's own animal identity. I place my considerations on the basis of previous recognitions of authors on the poet's work who have drawn attention to the significant role of nature in Świetlicki's work (Jacek Gutorow, Elżbieta Winiecka, Emilia Kledzik). The key element of the work is to show the correlation between the critical attitude „like an animal” proposed by Tadeusz Sławek, as well as the process of „retire”, and the perspective of the lyrical hero in the poetry of the author of Zimne kraje. It is an attitude based on the acceptance of one's animalness, a somatic experience, which enables a new perspective of observation, taking the subject out of context, social, historical, political. In the following section, I discuss the role of the figure of the dog in Świetlicki's poetry. I situate the poems of the Krakow poet in the problematic of the possibility of translating the Levinasian philosophy of encounter into a relationship with an animal. I then show the relationship between the critical stance „like an animal” and also „being like a dog”, demonstrating that both subjective transgressions are the same expression of rebellion and criticism towards human civilisation and are a conscious critical stance. On the other hand, the analysis of the relationship between the lyrical protagonist and the dog shows us that the animal becomes for the subject a positive role model allowing the affirmation of life-as-it-is, as well as becoming a kind of guide to human culture and allowing the hierarchy of needs to be delineated once again. Interpreting poems about the relationship with a dog, I show on the example of selected works that Świetlicki is aware of the limitations of anthropocentric language and in his poetry seeks an empowering way of talking about animals, recognising the otherness and autonomy of their world. The chapter on the world of insects interprets selected works by the poet through the prism of Domanska's concept of „nekros”. This allows us to see that in Świetlicki's work the mycobiological world is linked not only to the vanitas motif and catastrophic visions, but the figure of insects and fungi can be read in an ecological perspective. Their drastic otherness makes man aware of the absurdity of the anthropocentric hierarchy of the world, and reminds him of the consequences of his actions and the impending catastrophe of the planet. I also emphasise the important role of the sense of touch, which is paramount in Świetlicki's poetry, including his contact with nature. Based on Michael Foucault's concept of the „investissement” of the subject, I interpret selected works problematising the experience of military service, showing that the lyrical protagonist escapes from this traumatic experience into the animal sphere of existence and seeks solace in nature. The final element of the argument is an experimental proposal to read Mc Donald's piece as a message-protest of the animal. The work as a whole constitutes an experiment in a literary laboratory; the method of digressive interpretation by means of posthumanist discourse makes it possible to problematise hitherto less representative problems in Świetlicki's work. This methodological perspective is at the same time an attempt to reflect on interpretative boundaries as a result of the c