Early Iron Age cemetery at Świbie, Upper Silesia

Cmentarzysko odkryte w miejscowości Świbie, gm. Wielowieś (stanowisko 16), pow. gliwicki, należało do nielicznych dużych cmentarzysk birytualnych z przewagą grobów szkieletowych zaliczanych do tzw. podgrupy gliwicko-częstochowskiej kultury łużyckiej, które nie doczekało się dotąd pełnego opracowania wyników badań wykopaliskowych. Dopiero dzięki dotacji Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w latach 2021-2022 możliwa stało się opracowanie i publikacja monograficzna materiałów zabytkowych zgromadzonych w Muzeum w Gliwicach. Birytualna nekropolia w Świbiu jest wyjątkowa z kilku powodów. W kategoriach czysto liczbowych jest to największe cmentarzysko grupy górnośląsko-małopolskiej kultury łużyckiej z wczesnej epoki żelaza (około 550 grobów), najbogaciej wyposażone w przedmioty metalowe w tej strefie kulturowej (ponad trzy tysiące przedmiotów brązowych i żelaznych oraz kilkadziesiąt ołowianych), z najliczniejszą kolekcją paciorków szklanych i z tworzyw szklistych z wczesnej epoki żelaza w Polsce (ponad 1700 okazów). Uderzające jest niezwykłe jak na górnośląsko-małopolską strefę kulturową w późnej epoce brązu i wczesnej epoce żelaza bogactwo materialne wyposażenia wielu spośród niemal 550 odkrytych zespołów grobowych, znajdujące analogię jedynie na najbogatszych nekropolach z tego czasu odkrytych w strefie nadodrzańskiej, takich jak Domasław, Kietrz czy Łazy. Co jednak istotniejsze, to możliwości jakie daje ta bogata kolekcja o doskonale udokumentowanym kontekście dla studiów nad precyzyjną typo-chronologią okresu halsztackiego na północ od Karpat. Uzyskany dzięki drobiazgowym studiom chronologicznym obraz rozwoju przestrzennego nekropolii pozwala na formułowanie wniosków dotyczących tempa i zakresu zmian kulturowych, w tym zmiany surowcowej, jakiej doświadczyły w początkach okresu halsztackiego obszary południowej Polski. Fakt znaczącej dominacji inhumacji nad ciałopaleniem stwarza ponadto unikatowe możliwości wyjaśnienia przeznaczenia i charakterystyki niektórych części stroju. Obecność licznych brązów w wielu grobach szkieletowych, sprzyjająca zachowaniu się szczątków kostnych mimo niekorzystnych warunków środowiskowych, pozwala z kolei na rekonstrukcję kondycji biologicznej i diety lokalnej społeczności. Wielkość nekropolii uwiarygadnia wyniki studiów nad kontaktami społecznymi i zróżnicowaniem majątkowym badanej społeczności.

Publikacja składa się z dwóch tomów. W tomie drugim, będącym częścią analityczną opracowania, zawarto cztery bloki tematyczne. W pierwszym zaprezentowano analizę źródeł archeologicznych (zagadnienia związane z obrządkiem pogrzebowym, klasyfikacją formalno-typologiczną źródeł, chronologią stanowiska, zagadnieniami społecznymi i kwestiami kontaktów), a w trzech kolejnych blokach znajdziemy szereg analiz specjalistycznych, które są efektem aktualnej wielokierunkowej refleksji metodologicznej i poszerzających się możliwości interdyscyplinarnych badań w archeologii. Pierwszy blok tematyczny przygotowali Monika Michnik i Karol Dzięgielewski, natomiast trzy kolejne specjaliści z różnych ośrodków badawczych (Renata Abłamowicz, Łukasz Antosik, Mateusz Biborski, Mirosław Furmanek, Aldona Garbacz-Klempka, Agata Hałuszko, Fatima Pawełczyk, Sławomira Pawełczyk, Małgorzata Perek-Nowak, Natalia Piotrowska, Tomasz Purowski, Agata Sady-Bugajska, Joanna Słomska-Bolonek, Janusz Stępiński, Michał Wasilewski). W dziesięciu kolejnych rozdziałach przedstawiono obraz kondycji biologicznej populacji, zagadnienia związane z technologią produkcji wyrobów brązowych i żelaznych, a także omówiono wybrane grupy zabytków (ze szkła, bursztynu, kości, kamienia, fragmenty tekstyliów i ekofakty, jak kości zwierzęce czy węgle drzewne). Łącznie badaniom specjalistycznym poddano ponad 2 tysiące zabytków. Całość dopełnia bogaty materiał ilustracyjny.

Projekt „Halsztackie cmentarzysko kultury łużyckiej w Świbiu (stan. 16) pow. gliwicki” dofinansowany został ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego z priorytetu „Ochrona zabytków archeologicznych” (zadanie nr 1433/21).

The cemetery discovered in the village of Świbie, commune of Wielowieś (site 16), District Gliwice, was one of the few large biritual cemeteries with a predominance of inhumation graves belonging to the so-called Gliwice-Częstochowa subgroup of the Lusatian culture. It was only thanks to a grant from the Ministry of Culture and National Heritage in 2021-2022 that a monographic study and publication of the historic materials collected at the Gliwice Museum became possible. The biritual necropolis in Świbie is unique for several reasons. In purely numerical terms, it is the largest cemetery of the Upper Silesian-Małopolska group of the Early Iron Age Lusatian culture (approximately 550 graves), the richest in metal artefacts in this cultural zone (over three thousand bronze and iron artefacts and several dozen lead artefacts), and the most numerous collection of glass and vitreous beads from the Early Iron Age in Poland (over 1,700 specimens). What is striking is the material richness of furnishings in many of the nearly 550 discovered burial complexes, which is unusual for the Upper Silesian-Małopolska cultural zone in the Late Bronze and Early Iron Age and can only be found in the richest necropolises of this period discovered in the Oder zone, such as Domasław, Kietrz or Łazy. What is more important, however, are the possibilities offered by this rich collection with its perfectly documented context for the study of the precise type-chronology of the Hallstatt period north of the Carpathians. The picture of the spatial development of the necropolis, obtained through meticulous chronological studies, makes it possible to formulate conclusions about the pace and extent of cultural change, including the raw material change experienced by the areas of southern Poland at the beginning of the Hallstatt period. The fact of the significant dominance of inhumation over cremation furthermore provides unique opportunities for explaining the purpose and characteristics of certain parts of the costume. The presence of numerous bronzes in many skeletal graves, favouring the preservation of skeletal remains despite adverse environmental conditions, in turn allows the reconstruction of the biological condition and diet of the local population. The size of the necropolis lends credence to the results of the study of the social contacts and wealth differentiation of the community studied.

The publication consists of two volumes. Volume two, which is the analytical part of the study, contains four thematic blocks. The first presents an analysis of archaeological sources (issues related to funerary rites, formal-typological classification of sources, site chronology, social issues), while the following three blocks contain a number of specialist analyses, which are the result of current multi-directional methodological reflection and expanding possibilities for interdisciplinary research in archaeology. The first thematic block was prepared by Monika Michnik and Karol Dzięgielewski, while the next three were prepared by specialists from various research centres (Renata Abłamowicz, Łukasz Antosik, Mateusz Biborski, Mirosław Furmanek, Aldona Garbacz-Klempka, Agata Hałuszko, Fatima Pawełczyk, Sławomira Pawełczyk, Małgorzata Perek-Nowak, Natalia Piotrowska, Tomasz Purowski, Agata Sady-Bugajska, Joanna Słomska-Bolonek, Janusz Stępiński, Michał Wasilewski). Ten chapters present a picture of the biological condition of the population, issues related to the technology of production of bronze and iron items, and discuss selected groups of artefacts (made of glass, amber, bone, stone, textile fragments and ecofacts such as animal bones and charcoal). In total, over 2,000 artefacts have been subjected to specialist research. The whole is complemented by rich illustrative material.

„The Hallstatt period cemetery of Lusatian culture in Świbie (site 16), District Gliwice” was co-financed from the funds of the Ministry of Culture and National Heritage from the priority „Protection of archaeological heritage” (task no. 1433/21).