About a mysterious old Polish dish : giejślic (siódma woda po kisielu ‘the seventh water after jelly’?)

Artykuł jest studium leksykologicznym jednostki giejślic notowanej w Słowniku staropolskim i na jego podstawie Słowniku pojęciowym języka staropolskiego, powtórzonej w Słowniku polszczyzny XVI w., występującej ponadto jedynie u Knapiusza w dziele Thesaurus polono-latino-graecus seu promptuarium lingua Latinae et Graece; jednostki opatrzonej w Kartotece SStp komentarzem: „Wyraz być może niemiecki”, oznaczający ‘żur lub kisiel, polewkę z zakwaszonych otrąb żyta’. Autorka, sięgając głównie do literatury niemieckiej językoznawczej i historyczno-kulturowej (brak w zasadzie opracowań polskojęzycznych na ten temat), stara się odpowiedzieć na trzy zasadnicze pytania: czym był giejślic, co to za potrawa staropolska, czy wyraz ten jest rzeczywiście germanizmem, jaka jest w ogóle jego etymologia oraz czy giejślic, żur i kisiel to tożsame potrawy. Efektem tych poszukiwań językoznawczo-historycznych jest prawdopodobnie ogólnosłowiański, a potem również staropolski leksem kisielica, nienotowany w SStp, a zapożyczony przez Niemców w postaci leksemu geislitze z wariantami graficzno-fonetycznymi: geysslitz, giselitz, geislitz, geislaz, geislazn, geesliz, przejęty następnie przez język polski w postaci leksemu giejślic, oznaczającego potrawę nieco inną jednak niż żur i kisiel. Źródłem zaś frazeologizmu siódma woda po kisielu nie są – jak w wielu opracowaniach – popłuczyny w naczyniu po kisielu, ale fakt, że ów kisiel gotowano kilka razy, dolewając do starego zakwasu wodę, rozrzedzano więc ów kisiel kilkakrotnie.

The article is a lexicological study of a giejślic unit listed in the Słownik staropolski and on its basis Słownik pojęciowy języka staropolskiego, repeated in the Słownik polszczyzny XVI w., and also found only in Knapius in the work Thesaurus polono-latino-graecus seu promptuarium lingua Latinae et Graece; the unit with the comment in the Kartoteka SStp: "The word maybe German", meaning 'sour soup or jelly, a soup made of acidified rye bran'. The author, referring mainly to German linguistic and historical-cultural literature (there are generally no Polish-language studies on this subject), tries to answer three basic questions: what was Giejślic, what is an Old Polish dish, is this word really Germanism, what is it? in general its etymology and whether Giejślic, sour soup and jelly are identical dishes. The result of these linguistic and historical searches is probably the all-Slavic and later also the Old Polish dialectism of kisielica, not listed in the SStp, and borrowed by the Germans in the form of the geislitze lexeme with graphic and phonetic variants: geysslitz, giselitz, geislitz, geislaz, then geislazn, takeover, Polish in the form of the lexeme Giejślic, meaning a dish slightly different, however, than sour soup and jelly. The source of the phraseology seventh after jelly is not - as in many sources - the washings in the jelly dish, but the fact that the jelly was boiled several times, adding water to the old leaven, so the jelly was thinned several times.