Homo in statu nascendi. The Intellectual Evolution of Stanisław Brzozowski

Praca jest poświęcona rekonstrukcji rozwoju filozoficznego Stanisława Brzozowskiego. Dotyczy ona jego drogi od radykalnego humanizmu do racjonalizmu transcendentalnego, który mówi, że ludzka wolność jest ograniczona. Jej poboczny cel stanowi przy tym wpisanie filozofa w oryginalną polską tradycję ateistycznych apologetów religii, obejmującą Czesława Miłosza, Leszka Kołakowskiego oraz Bogusława Wolniewicza, którzy jak tytułowy filozof ewoluowali od marksizmu do katolicyzmu. Oryginalna myśl Brzozowskiego zostaje pokazana jako projekt antropologiczny, mający początek w prometejskim optymizmie, zaś koniec w chrześcijańskim pesymizmie, jeżeli wziąć pod uwagę stosunek człowieka do losu, utożsamionego przez Polaka z naturą. W takiej to postaci przykłada się do jego systemu kategorie współczesnej antropologii filozoficznej, a zwłaszcza pojęcia wypracowane przez Blumenberga i Bollnowa, mające istotny komponent psychologiczny. Na łamach pracy Brzozowski funkcjonuje bowiem jako psycholog kultury, którego celem było zaradzenie nowoczesnemu kryzysowi duchowemu. Myśl filozofa, będąca odpowiedzią na ten stan, rozpinała się natomiast pomiędzy rokiem 1901, kiedy porzucił młodzieńczy pozytywizm, a rokiem 1911, kiedy przed śmiercią dokonał nawrócenia. W trakcie dojrzewania Brzozowskiego jedna jego główna teza nie uległa żadnym zmianom, a mianowicie przekonanie, że człowiek był wolnym i odpowiedzialnym twórcą historii oraz świata ludzkiego, które stanowiło według niego antidotum na ten kryzys. W trzech następnych rozdziałach zostają przedstawione trzy różne przejawy owego twierdzenia: w pierwszym filozofia czynu (1903 r.), w drugim z kolei filozofia pracy (1906 r.), natomiast w ostatnim filozofia twórczości (1909 r.).

The paper is devoted mainly to the reconstruction of the philosophical development of Stanisław Brzozowski. The thesis tackles his philosophical pursuits from radical humanism to transcendental rationalism, that is, the paradigm which says that human freedom is limited. The study also aims to define the place of the philosopher in the original Polish tradition of atheistic apologists of religion, such as Czesław Miłosz, Leszek Kołakowski and Bogusław Wolniewicz, who also converted from Marxism to Catholicism. Brzozowski’s unique thinking is presented from an anthropological perspective, beginning with strong Promethean optimism and Christian pessimism ending, taking into account a human attitude to the fate, which was by him identified with nature. In such form, the system presented by the thinker set a course for the categories of contemporary philosophical anthropology, in particular the concepts developed by Blumenberg and Bollnow, holding an very important psychological component. In the paper Brzozowski is depicted as a cultural psychologist whose aim was to remedy the spiritual crisis experienced in turn of the century. The philosopher’s thought, which was a response to the same, is rooted in the period from 1901, when he abandoned his youthful positivism, to 1911, when before his death he converted to Catholicism. However, the core postulate to which the thinker remained faithful, is his firm belief that a man is a free and reasonable creator of history and the human world, which he concerned to be an antidote to crisis. In the next three chapters three different manifestations of this postulate are presented: in the first the philosophy of action (1903), in the second one the philosophy of labour (1906), and in the last the philosophy of creativity (1909).