Doubtless not an easy task, with scarcity of sunlight, and always full of believers : on the oldest photographs of the St. Mary's altarpiece by Veit Stoss

Najstarsze zdjęcia ołtarza mariackiego, wykonane przez krakowskiego fotografa Walerego Rzewuskiego, jako jedyne ukazują go w stanie sprzed konserwacji przeprowadzonej w latach 1866–1871. Są to trzy widoki przedstawiające korpus retabulum i awersy skrzydeł ruchomych, zachowane w zbiorach kilku polskich instytucji w łącznej liczbie jedenastu odbitek. Czas powstania tych zdjęć jest kwestią dyskusyjną. Część badaczy wskazuje na 1860 r. (za czym przemawiają przekazy źródłowe), inni przesuwają datowanie na okres tuż przed rozpoczęciem konserwacji lub na początek tych prac (czyli ok. 1866–1867), co jednak w świetle informacji źródłowych należy uznać za nieuzasadnione. Odrzucić należy tym samym przypuszczenie, że Rzewuski fotografował ołtarz z rusztowań wzniesionych na potrzeby restauracji. Wykonanie tych zdjęć stanowiło wówczas dużą trudność i należy uznać je za sukces. Wpisują się one zarazem w narastające w tym czasie zainteresowanie Witem Stwoszem i idące za tym zapotrzebowanie na wizerunki jego dzieł. Ze względów technicznych fotografie Rzewuskiego rozpowszechniane musiały być za pośrednictwem graficznych powtórzeń, z których najwcześniejsze ukazało się w Opisie Krakowa i jego okolic Franciszka Mikulskiego z 1862 r. Wspomniana restauracja ołtarza była dla Rzewuskiego okazją do wykonania kolejnych zdjęć. Miał on sfotografować retabulum jeszcze przed demontażem, jednak z niejasnych przyczyn do tego nie doszło. Już w trakcie restauracji o fotografowanie retabulum zabiegał Oddział Archeologii Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, doprowadzając na przełomie lat 1867 i 1868 do zawarcia umowy z Rzewuskim na wykonanie albumu. Choć ostatecznie nie został on zrealizowany, należy docenić zarówno ideę wydania obszernego zbioru zdjęć ołtarza, jak i sam zamiar sporządzenia fotograficznej dokumentacji stanu dzieła przed konserwacją, gdyż na ziemiach polskich próba te miała charakter pionierski.

The oldest photos of St. Mary’s altarpiece, taken by Kraków photographer Walery Rzewuski, are the only ones showing it in the state before the conservation carried out in 1866–1871. These are three views showing the corpus of the retable and the obverse of the moveable wings, preserved in the collections of several Polish institutions in a total of eleven prints. The timing of these photos is a moot point. Some researchers indicate that they had been taken in 1860 (as evidenced by source materials), others push the dating forward, to the period just before the start of the conservation, or to the beginning of these works (i.e. around 1866–1867), which, however, in the light of the source information, we conclude to be unjustified. The supposition that Rzewuski photographed the altarpiece from the scaffolding erected for the purposes of the restoration should therefore be rejected. Taking these photos must have posed a great difficulty, and should be considered a success. At the same time, they remain in line with the growing interest in Veit Stoss at that time, and the resulting demand for images of his works. For technical reasons, Rzewuski’s photographs had to be disseminated via their graphic reproductions, the earliest of which appeared in Franciszek Mikulski’s Opis Krakowa i jego okolic [Description of Kraków and its Surroundings] from 1862. The abovementioned restoration of the St. Marys’s altarpiece was an occasion for Rzewuski to take further photographs. He was supposed to record the altarpiece before it was disassembled, but for unclear reasons, this did not happen. Already during the restoration, the Archaeology Department of the Kraków Scientific Society tried to photograph the retable, leading at the turn of 1867 and 1868 to commissioning an album of photographs from Rzewuski. Although, ultimately, the latter was not made, it is worth appreciating both the idea of publishing a large collection of photos of the altarpiece, and the very intention to prepare a photographic documentation of the work’s condition before the conservation works – considering that in Poland, this was a pioneering attempt.