Kwestia relacji pomiędzy językiem a myśleniem zajmuje badaczy od wielu wieków. Najpierw próbowano udowodnić, że istnieje pierwotny, wrodzony język, a z biegiem lat koncepcja ta przerodziła się w teorię, iż język może w jakimś stopniu oddziaływać na myślenie. Pierwsze próby udowodnienia tej tezy podejmowano poprzez celowe pozbawienie dziecka kontaktu z językiem, ale tego typu eksperymenty nigdy nie dowiodły, że pierwotny język istnieje, lub że procesy myślowe zależą od języka. Relatywizm językowy (nazywany także hipotezą Sapira-Whorfa lub determinizmem językowym) głosi, iż język wpływa na myślenie i postrzeganie. Istnieją dwa warianty teorii: relatywizm językowy – język w jakimś stopniu wpływa na myślenie, oraz determinizm językowy – język determinuje myślenie, procesy myślowe bez języka nie zachodzą. Wczesne odwołania do tych idei odnaleźć można w pracach badaczy takich jak Wilhelm von Humboldt czy Ludwig Wittgenstein. Wittgenstein, bazując na swoim wykształceniu filozoficznym, zaproponował dwa pojęcia: obrazową teorię języka (myśl jest obrazem danego konceptu, a wygląd tego obrazu zależy od języka) oraz koncepcję gier językowych (porównanie języka do gier dziecięcych, w których każdy gracz musi znać zasady, by móc w niej uczestniczyć). Najsłynniejsza nazwa tej teorii, czyli hipoteza Sapira-Whorfa, wywodzi się jednak od nazwisk dwóch jej zwolenników: Edwarda Sapira i Benjamina Lee Whorfa. To właśnie Whorf spopularyzował dwa szeroko znane argumenty przemawiające za relatywizmem językowym: stwierdzenie, iż Eskimosi używają wielu określeń na śnieg w porównaniu do ubogiego słownictwa języka angielskiego w tym zakresie oraz uznanie, iż w języku hopi nie występują odniesienia do czasu, a język ten jest „bezczasowy”. Obie informacje zostały później obalone: pierwsza przez Laurę Martin, druga przez Ekkeharta Malotki. Warto również wspomnieć qualia – koncept określający zjawiska, których odbiór jest na tyle subiektywny, iż uniemożliwia opisanie ich, np. uczucie, które towarzyszy nam podczas dotykania jakiejś powierzchni. Prawdopodobnie najbardziej problematyczną kwestią jest rozgraniczenie, na które obszary postrzegania wpływ ma język, a na które kultura i otoczenie. Kolejnym utrudnieniem jest często występujące zamienne stosowanie pojęć „relatywizm” oraz „determinizm”. Mimo iż badacze przeprowadzają coraz lepiej opracowane eksperymenty (warto wspomnieć o badanym przez Berlina i Kaya czy Lenneberga postrzeganiu kolorów, a także o udowodnionym przez Karen Wynn wykonywaniu przez niemowlęta prostych obliczeń arytmetycznych) nie pozostawia wątpliwości, iż obecnie nie istnieją badania, które jednoznacznie udowodniłyby lub obaliły powyższą teorię.

The relation between language and thinking has been occupying people’s minds for ages. At first, researchers were dwelling on what is the "first" primary language and this idea later developed into the worldwide debate whether language and thoughts are dependent and, if so, to what extent. One of the first approaches to these questions was done by the use of intentional language deprivation of children but such experiments never proved that there is any primary, in-build language or that there is no thinking without language. The general idea of linguistic relativity (also: language relativity, Sapir-Whorf hypothesis, language determinism) maintains that language influences thoughts. The theory has two varieties: linguistic relativism – language influences mind to some extent, and linguistic determinism – language determines mind, there are no mental processes without language. Early references to such relation were done by academics such as Wilhelm von Humboldt or Ludwig Wittgenstein. Wittgenstein used his philosophical background for developing two concepts: the picture theory – that thought is the picture of a concept and the look of this picture depends on language, and language games – the comparison of language to children's games where all the players need to know the rules in order to participate in them. The most popular term used for this theory, Sapir-Whorf hypothesis, is taken from Edward Sapir and Benjamin Lee Whorf, two linguists who famously supported language relativism. The latter popularised two of the most well-known arguments regarding the subject: Eskimo people have much greater vocabulary for snow than English speakers, and the Hopi people, and consequently their language, do not perceive time such as English speakers. Both arguments were later debunked by scholars, Laura Martin and Ekkehart Malotki respectively. Another postulate that emerged in discussions regarding the hypothesis is the concept of qualia – the subjective feeling towards some phenomenon that is impossible to share, e.g. how someone feels the touched surface. The most crucial yet the most problematic question in relativism debate seems to be the inability to draw the definite line between culture and language, that is to say which part of human mentality is influenced by the culture in which the speaker lives and which by the language used. Apparently, also the border between language relativism and language determinism is too vague: these two terms are often used interchangeably and it distorts the view. Although academics conduct many creative researches (such as Berlin and Kay’s, or Lenneberg's colour cognition and Karen Wynn's study about infants' comprehension of numerical concepts) it goes without saying that so far no experiment has been conducted to convince one of the parties and prove the truth or the fallacy of this theory.