Nadežda v Mërtvom dome : vstreči Gerlinga-Grudzinskogo s Šalamovym

Hope in the house of the Dead : meeting of Herling-Grudziński with Shalamov

Nadzieja w Martwym domu : spotkania Herlinga-Grudzińskiego z Szałamowem

Bibliografia w przypisach.

Nadzieja w Martwym domu. Spotkania Herlinga-Grudzińskiego z Szałamowem Artykuł stanowi próbę całościowego, syntetycznego opisu stosunku Gustawa Herlinga-Grudzińskiego (1919–2000) – wielkiego polskiego pisarza na emigracji, w przeszłości (1940–1942) więźnia stalinowskich łagrów, a potem autora Innego Świata (1951) – do twórczości Warłama Szałamowa (1907–1982), wybitnego pisarza rosyjskiego, tworzącego w ZSRR, wcześniej (1929–1931; 1937–1951) długoletniego więźnia sowieckich łagrów. Szałamow jest przede wszystkim znany jako autor genialnych, acz niezwykle mrocznych Opowiadań kołymskich (pisane w 1954–1962, publikowane od 1966–1967), autobiograficznych, ale głównie opisujących kondycję człowieka pierwszej połowy XX wieku w warunkach skrajnie nieludzkich. Czytając gorliwie Szałamowa od początku lat 70. aż do końca życia, Herling poszukiwał u tego rosyjskiego pobratymca (którego znał oczywiście jedynie z lektury), odpowiedzi zarówno na pytania o znaczeniu historycznym, jak i te o wymiarze metafizycznym. Z jednej strony, postawa i twórczość ludzi jak Szałamow była dlań dowodem na istnienie „innej Rosji”, niejako „źródła podziemnego” w procesie nieuchronnego, jak wierzył Herling, wyzwalania Europy Wschodniej i Środkowej z jarzma komunizmu. Z drugiej wszak strony, polski pisarz nie przyjmował skrajnie pesymistycznego obrazu świata i człowieka Szałamowa, wierząc gorąco, iż w każdej istocie ludzkiej istnieje – mówiąc językiem Franza Kafki – „twarde jądro”, którego nie jest w stanie wykorzenić najbardziej nieludzki ustrój. Ani nazizm, ani komunizm, określane przez Herlinga mianem „braci-bliźniaków”. Polski pisarz uznawał ostatecznie Szałamowa – dodajmy, iż przekonanego ateistę – za osobę świętą, obok, notabene, takich arcyważnych dla Europy postaci, jak ojciec Maksymilan Kolbe, Janusz Korczak, Albert Camus czy Franz Kafka.

Hope in The House of the Dead. Meeting of Herling-Grudziński with Shalamov The article is an attempt at a comprehensive, synthetic description of the attitude of Gustaw Herling-Grudziński (1919–2000) – a great Polish writer in exile, a prisoner of Stalinist labour camps (1940–1942), and then the author of A World Apart (1951) – to the work of Varlam Shalamov (1907–1982) – an eminent Russian writer who wrote in the USSR and had been a former long-term prisoner of the Soviet labour camps (1929–1931; 1937–1951). Shalamov is primarily known as the author of the brilliant, but extremely dark Kolyma tales (written in 1954–1962, and published 1966–1967), autobiographical, but above all describing the state of the human being of the first half of the 20th century in extremely inhuman conditions. Eagerly reading Shalamov from the beginning of the 70s until the end of his life, Herling sought from this Russian brotherly soul of his (whom he had obviously known from his publications only) the answers to both historical and metaphysical questions. On the one hand, the attitude and creative works of people like Shalamov proved to him that “another Russia” did exist – as a sort of “underground source” in the process of liberating of Eastern and Central Europe from the yoke of Communism – inevitable in Herling’s view. On the other hand, the Polish writer did not accept Shalamov’s extremely pessimistic picture of the world and the human being, strongly believing that there is a “hard core” in man, in Franz Kafka’s language, that cannot be eradicated by even the most inhuman system, neither Nazism nor Communism, referred to by Herling as “twin brothers.” The Polish writer finally recognized Shalamov – a convinced atheist it should be added – as a saintly person, alongside with the noteworthy figures who were so important for Europe – Father Maksymilan Kolbe, Janusz Korczak, Albert Camus or Franz Kafka.

Надежда в Мертвом доме. Встречи Герлинга-Грудзинского с Шаламовым Статья представляет собой попытку всестороннего синтетического описания отношения Густава Герлинга-Грудзинского (1919–2000) – великого польского писателя в изгнани и узника сталинских трудовых лагерей (1940–1942), а затем автора «Иного мира» (1951) – к произведениям Варлама Шаламова (1907–1982) – выдающегося русского писателя, долголетнего зека советских трудовых лагерей (1929–1931; 1937–1951), творившего в СССР. Шаламов известен прежде всего как автор гениальных, но чрезвычайно мрачных «Колымских рассказов» (написаных в 1954–1962 гг. и опубликованых в 1966–1967), автобиографических, но прежде всего описывающих состояние и поведение человека первой половины жестокого ХХ века в крайне бесчеловечных условиях. С великим интересом и даже жадностью читая Шаламова уже с начала 70-х и вплоть до конца своей жизни, Герлинг искал у этой «братской русской души» ответы как исторические, так и на метафизические вопросы. С одной стороны, благородная жизнь и творчество таких людей, как Шаламов, доказывали ему, что «другая Россия » действительно существует, как некий «подпольный источник» в процессе освобождения Восточной и Центральной Европы от ига коммунизма – неизбежного, по мнению Герлинга. С другой стороны, польский писатель не принимал крайне пессимистичную картину мира и человека Шаламова, будучи твердо убежденным, что в человеке существует, говоря языком Кафки, «твердое ядро», которого не может искоренить даже самая бесчеловечная политическая система – ни нацизм, ни коммунизм, названные Герлингом «близнецами-братьми». Польский писатель, наконец, признал Шаламова – убежденного атеиста, надо добавить – святой личностью, наряду с такими важнымн для Европы верующими и атеистами, как отец Максимилан Кольбе, Януш Корчак, Альбер Камю или Франц Кафка.