Cognitive consequences of control deprivation : the role of uncertainty and the dynamics of uncontrollability experiences

W niniejszym rozdziale koncentrujemy się na konsekwencjach stanów poczucia braku kontroli dla funkcjonowania poznawczego człowieka. Najpierw omawiamy różne sposoby rozumienia i definiowania pojęcia braku kontroli. Następnie dokonujemy przeglądu badań dotyczących podstawowych mechanizmów poznawczych następujących po doświadczeniach deprywacji kontroli, takich jak kontrola uwagowa oraz elastyczność poznawcza. Omawiamy również rolę bardziej złożonych procesów poznawczych, związanych z procesami wnioskowania, tworzenia modeli umysłowych oraz podejmowania decyzji. Podkreślamy w tym kontekście rolę narastającej niepewności behawioralnej jako procesu kształtującego poznawcze konsekwencje deprywacji kontroli. W dalszej części tekstu skupiamy się na konsekwencjach deprywacji kontroli dla społecznego poznania. Omawiamy takie efekty stanów braku kontroli jak: poszukiwanie porządku i struktur, dostrzeganie iluzorycznych wzorców oraz wykrywania norm społecznych w otoczeniu. W tym kontekście zwracamy uwagę na rolę niepewności osobowej, która wydaje się mieć istotne znaczenie dla zrozumienia natury tego typu efektów poznawczych. W ostatniej części tekstu omawiamy wątek dynamiki utraty i odzyskania kontroli, który jest kluczowy dla zrozumienia różnorodnych konsekwencji deprywacji kontroli dla funkcjonowania poznawczego człowieka, w tym polepszenia lub deterioracji wykonania zadań poznawczych. Rozdział zawiera model teoretyczny, integrujący wiedzę na temat funkcjonowania poznawczego człowieka po różnego typu doświadczeniach braku kontroli - tych dotyczących kontyngencji pomiędzy własnym działaniem a jego efektami oraz tych dotyczących oceny efektywności podmiotu w radzeniu sobie z sytuacjami braku kontroli.