The Phonetic Aspect of Latin Consonant and Vowel System

Celem niniejszej pracy jest opis łacińskiego systemu fonetycznego, oparty o zebrane wnioski z aktualnych badań, ze szczególnym uwzględnieniem sposobu funkcjonowania aparatu mowy i jego poszczególnych elementów. Omówione zostały kolejno podstawowe funkcje aparatu mowy oraz pojęcia z zakresu fonetyki artykulacyjnej, bez których trudno przymierzać się do próby rekonstrukcji łacińskich dźwięków. Kolejne rozdziały zawierają szczegółowy opis łacińskiego systemu wokalicznego oraz konsonantycznego z uwzględnieniem zachodzących w ich obrębie zjawisk oraz zmian fonetycznych.Istnieje kilka rodzajów źródeł do rekonstrukcji łacińskiego systemu fonetycznego. Podstawowe źródło stanowią inskrypcje w języku łacińskim. Dzięki badaniom archeologicznym i paleograficznym dysponujemy szerokim spektrum różnorakich inskrypcji. Mamy więc zapisy dokumentów czy tekstów liturgicznych, a także napisy na murach – graffiti. Stanowią one poważny przyczynek do odtworzenia oryginalnych brzmień. W zależności od pochodzenia, statusu społecznego i wykształcenia autora oraz stylu tekstu mogły się one różnić pod względem fonetyki. Stąd szczególnie interesujące z fonetycznego punktu widzenia wydają się zapisy autorstwa osób słabo wykształconych, piszących ze słuchu, co często stanowi bezpośrednią transkrypcję fonetyczną danego wyrazu i może poświadczać zachodzące w nim zjawiska oraz różnice pomiędzy wymową a zapisem.Bardzo wartościowe źródło stanowią greckie transkrypcje języka łacińskiego oraz łacińskie transkrypcje języka greckiego, również wykonane fonetycznie. Znajomość fonetyki języka greckiego pozwala na analizę porównawczą tychże, co nieraz prowadzi do bardzo ciekawych wniosków. Nie można tu jednak zapominać o zachodzących pomiędzy dwoma systemami fonetycznymi różnicach, które miejscami nie pozwalały na dokładną transkrypcję – jak na przykład w przypadku spółgłosek aspirowanych, naturalnych dla języka greckiego, problematycznychw języku łacińskim.Metoda porównawcza znajduje ponadto zastosowanie w analizie romańskich kontynuantów języka łacińskiego. Ich rdzeń stanowią wyrazy łacińskie, jednakże rozstrzał geograficzny i czasowy uwarunkował ich rozwój w relatywnie różnorodny sposób, z czego wynikają również odmienne systemy fonetyczne. Obserwacja i porównywanie tychże pozwala nam prześledzić historyczną ewolucję łacińskiej fonetyki.Ciekawego materiału do badań dostarcza również łacińska poezja metryczna. Znajomość schematów metrycznych pozwala na wyznaczenie iloczasu głosek oraz sylab. Jest to przydatne źródło z punktu widzenia zarówno fonetyki, jak i fonologii.Nie mniej cenne okazują się też wspominane wcześniej uwagi łacińskich gramatyków, starożytnych filologów, opisujących własny język, takich jak Serwiusz czy Gelliusz, oraz w mniejszym stopniu retorów i teoretyków wymowy, takich jak Kwintylian czy Cyceron. Mimo dość prymitywnego z obecnego punktu widzenia aparatu pojęciowego (jak na przykład określanie spółgłoski drżącej r jako littera canina, psia głoska – przez skojarzenie z warczeniem psa) ich dorobek stanowi punkt wyjścia do dalszych badań oraz prób rekonstrukcji.

The subject of this thesis is the description of Latin consonant and vowel system. Due to the lacking possibility of direct contact with native speakers of Latin language the only possible solution is to base the scientifical research on written sources, created both by specialists, such as Roman and Greek philologists, and some uneducated people, as in case of graffiti. The sources include literature, inscriptions on the walls, Greek transcriptions of Latin words (and the other way round) and metrical poetry. The Latin derivatives in Romance languages are also a valuable source and as such they were used in this thesis. The thesis deals with some basic concepts of articulatory phonetics, functions and anatomy of speech organs. It also contains a detailed description of Latin vowel and consonant system, including some sources proving their pronunciation and the phonetic changes which occured in these.