Zmienne Twarze Zła: Rozwój Postrzegania Zła w Literaturze Angielskiej od Końca Osiemnastego do Schyłku Dziewiętnastego Wieku

Tematem pracy jest ewolucja wizerunku zła w literaturze angielskiej od końca osiemnastego do schyłku dziewiętnastego wieku. Rozdział wprowadzający rozpoczyna się od przedstawienia zła jako pojęcia. Jego ogólna definicja to “zły stan rzeczy wszelkiego rodzaju” (“theodicy”, The Cambridge Dictionary of Philosophy). Można jednak też rozumieć je jako intencję niszczenia lub świadomego wyrządzania krzywdy innym. Następnie zaprezentowana jest historia zła w literaturze, ze szczególnym uwzględnieniem czarnego charakteru jako typu postaci. Pojawił się on po raz pierwszy w szesnastowiecznym dramacie angielskim. Ten archetypiczny czarny charakter, zwany Machiavelem, posłużył jako inspiracja do stworzenia bohatera bajronicznego. Ten z kolei został zapożyczony przez powieść gotycką i przekształcony w nikczemnego kusiciela. W czasach wiktoriańskich czarny charakter był przedstawiany jako odzwierciedlenie mrocznej strony człowieka. Jednak z początkiem dwudziestego wieku zło postrzegano coraz bardziej abstrakcyjnie. Ostatnią częścią rozdziału wprowadzającego jest typologia zła opracowana na podstawie książki M. Gregory’ego Kendricka pod tytułem “Villainy in Western Culture: Archetypes of Danger, Disorder and Death” (2016). Głównym celem pracy jest przeanalizowanie definicji zła, typów czarnych charakterów i proponowanych reakcji na zło w trzech powieściach. Są nimi “Tajemnice zamku Udolpho” Ann Radcliffe (1794), “Kobieta w bieli” Wilkie Collinsa (1860) i “Drakula” Brama Stokera (1897). “Tajemnice zamku Udolpho” to klasyczna powieść gotycka. Przedstawia ona zło jako brak umiaru oraz niewrażliwość na przyrodę i innych ludzi. Głównym czarnym charakterem jest tutaj Signor Montoni, typowy przykład złej postaci w powieści gotyckiej. Właściwą postawą wobec zła, według autorki, jest natomiast znoszenie go i oczekiwanie na jego koniec. “Kobieta w bieli” należy do gatunku powieści sensacyjnej. W książce tej za największe zło uznaje się dwulicowość. Występują tu dwa pierwszoplanowe czarne charaktery, Sir Percival Glyde i Hrabia Fosco. Pierwszy z nich to dość typowa zła postać z powieści gotyckiej, ale o angielskich, nie zagranicznych, korzeniach. Drugi natomiast jest ekscentrycznym i atrakcyjnym manipulatorem łączącym w sobie cechy różnych typów postaci. Książka sugeruje, że odpowiednią reakcją na zło jest aktywne przeciwstawienie się mu. “Drakula” zaś reprezentuje imperialną powieść gotycką i dotyczy przede wszystkim nadprzyrodzonego zła w postaci wampiryzmu, ale pokazuje też, że dobrzy bohaterowie nie są wolni od złych tendencji. Jej tytułowy czarny charakter, Hrabia Drakula, nawiązuje nie tylko do kilku typów postaci i innych wampirów w literaturze, lecz również do teorii naukowych popularnych za czasów Stokera. “Drakula” sugeruje, że zło należy zrozumieć, a następnie pokonać i odkupić. Tak więc powieści te pokazują, że wizerunek zła w literaturze angielskiej uległ dość poważnym zmianom od 1794 do 1897 roku. Przestano uważać je za niszczycielską siłę pochodzącą z zewnątrz i zaczęto przedstawiać je jako nieuchwytną moc, która może być obecna w każdym człowieku. Podobnej przemianie uległ wizerunek czarnego charakteru – z brutalnego uosobienia zła przekształcił się w złożonego manipulatora, zarówno agresywnego jak i atrakcyjnego, a mimo to wzbudzającego współczucie. Ponadto sugerowana reakcja na zło zmieniła się z pasywnego znoszenia go i czekania na jego upadek do konieczności zrozumienia go i konfrontację z nim celem jego pokonania.

The thesis explores the shifts in the representations of vice in English literature from the late eighteenth to the late nineteenth century. It begins with a discussion of evil as a concept. Evil is broadly defined as “bad states of affairs of any sort” (“theodicy”, The Cambridge Dictionary of Philosophy), but it may also be described as the devotion to destruction or the deliberate infliction of pain on conscious beings. Afterwards, the thesis presents a history of evil in literature, focusing on the villain as a character type. In sum, the villain emerged in the 16th century in Elizabethan drama as the Machiavel and inspired the rise of the Byronic hero who was assimilated into Gothic fiction and changed into an evil seducer. In the Victorian era, the villain was presented as a reflection of the dark side of man. Yet, by the twentieth century, this character type had become more abstract. A typology of evil follows, based on M. Gregory Kendrick’s Villainy in Western Culture: Archetypes of Danger, Disorder and Death. The main part of the thesis analyzes how evil is defined, what characterizes a villain and how evil is dealt with in three novels: Ann Radcliffe’s The Mysteries of Udolpho (1794), Wilkie Collins’ The Woman in White (1860) and Bram Stoker’s Dracula (1897). The Mysteries of Udolpho is a classic Gothic novel. It views evil as excess and as insensibility to nature and others. Its villain is Signor Montoni, a standard Gothic villain who embodies all the vices censured in the book. The novel’s recommended solution to evil is to patiently withstand it until it falls. The Woman in White belongs to the genre of sensation fiction. According to this novel, duplicity is the worst vice. It includes two villains, Sir Percival Glyde and Count Fosco, with the former being quite a typical Gothic villain and the latter – a manipulative, eccentric and attractive persona who blends the features of different character types. The novel recommends actively fighting vice. Dracula, on the other hand, is an imperial Gothic novel which deals with the supernatural evil of vampirism. Its villain is the titular Count Dracula who resembles not only various character types and other literary vampiric personas, but also reflects popular scientific theories from Stoker’s time. The novel suggests that one should understand evil before confronting and redeeming it. Thus, the three books show that, from 1794 to 1897, the perception of evil in English literature changed quite drastically. From an external, destructive force, evil changed into a subtle power present both in others and in oneself. The villain ceased to be an incarnation of pure vice and turned into a complex mastermind, both aggressive and tempting, yet pitiable. The preferred reaction to evil shifted from enduring it to comprehending, braving and absolving it.