Comic qualities of Bolesław Prus's The Doll in Dickensian context

Praca podejmuje problem komizmu w Lalce Bolesława Prusa na tle jego teorii komizmu, przedstawionej w „Słówku o krytyce pozytywnej" i „Notatkach o kompozycji", oraz twórczości Charlesa Dickensa. Analizie poddane zostały fragmenty „Lalki" oraz „Nicholasa Nickleby’ego". Rozważania rozpoczynają się prześledzeniem relacji literackich łączących obu autorów. Przeanalizowane wypowiedzi krytyczne z czasu aktywności pisarskiej Prusa pozwalają stwierdzić, do jakiego stopnia kojarzono zjawiska występujące w jego powieściach z technikami wypracowanymi lub rozpowszechnionymi przez Dickensa. Fakt, że polskojęzyczna publiczność literacka II połowy XIX wieku była skłonna odbierać powieści Prusa przez pryzmat utworów Dickensa, jest podstawą porównania wybranych elementów świata przedstawionego „Lalki" i „Nicholasa Nickleby'ego": poszczególnych scen, sposobów wypowiadania się postaci, postawy narratora trzecioosobowego oraz konstrukcji dwóch bohaterów - Ignacego Rzeckiego oraz Tima Linkinwatera. Porównane zostały techniki budowania komizmu języka, postaci oraz sytuacji, którymi posługują się obaj autorzy, oraz osiągane dzięki nim efekty. Oprócz tego praca poddaje analizie techniki komiczne właściwe wyłącznie Prusowi. Zagadnienie komizmu w Lalce jest punktem wyjścia nie tylko dla porównania cech tej powieści z najbardziej reprezentatywnymi wyznacznikami twórczości Dickensa, ale i dla refleksji nad innymi kategoriami estetycznymi szczególnie istotnymi dla stylu Prusa: ironią i groteską. Podstawą łączenia tych zjawisk jest podobieństwo w ich mechanizmach oparte na występowaniu kontrastu. Bazując na utrzymujących się od II połowy XIX wieku opiniach krytyki literackiej oraz ustaleniach badaczy dwudziestowiecznych o podobieństwach stylu obu autorów i stosowanych przez nich technik stwarzających komizm, praca stara się przedstawić możliwe odczytanie „Lalki" jako powieści polemizującej z pisarstwem Dickensa.

The thesis analyzes the problem of comic qualities in Bolesław Prus’s "The Doll" in context of Dickens’s work and the theory of comic qualities presented in Bolesław Prus’s "A Word Upon Positivist Critique" and "Notes on Composition". Fragments of "The Doll" and Dickens’s "Nicholas Nickleby" were analysed. The considerations begin with the examining of literary relations between Prus’s prose and Dickens’s writings. The analysis of opinions of literary critics’ of the time in which Prus was an active writer allow to judge, to what extent the features of his novels were associated with the techniques invented or developed by Dickens. The fact that Polish-speaking literary audience of the second half of the 19th century was likely to read Prus’s novels through the prism of Dickens’s narratives is the basis for the comparison of the selected elements of the presented worlds of "The Doll" and "Nicholas Nickleby": particular scenes, characters’ ways of speaking, the third-person narrator’s attitude and the construction of two literary figures - Ignacy Rzecki and Tim Linkinwater. The techniques of creating comic qualities of language, characters and situations used by both authors and the effects gained by both of them were compared. Apart from that the thesis analyzes the ones characteristic of Prus only. The question of comic qualities in "The Doll" is the starting point not only for the comparison of this novel’s features with the ones representative of Dickens, but also for the reflection of other esthetic categories especially important for Prus’s style: irony and grotesque. The ground for connecting those aspects is the similarity in their functioning: the occurrence of contrast. Founded on the opinions of 19th century literary critics and 20th century literary scholars about the similarities in both authors’ styles and the techniques creating comic qualities used by them, the thesis aims to present a possible reading of The Doll as a novel polemical with Dickens’s writings.