The Bell-Ringer in Medieval Poland

Od początków cywilizacji ludzie próbowali poddać swojej władzy czas. Pragnienie coraz precyzyjniejszego oznaczania dat przyczyniło się do rozwoju systemów chronologicznych, nauk przyrodniczych czy astrologii. Jednak dopiero w pierwszych wspólnotach chrześcijańskich mnichów skutecznie zorganizowano kontrolę upływającego czasu oraz jego sygnalizacji. Wraz z ich specjalizacją oraz rozpowszechnieniem się dzwonów we wczesnym średniowieczu, powstała posługa dzwonnicza. Podstawowymi terminami, którymi określano dzwonnika w języku łacińskim są campanator oraz signator. Pierwsze z nich było w powszechnym użyciu w związku z rozpowszechnieniem słowa campanae jako nazwy dzwonu. Pierwotne jego określenie jako signum, tj. znak, zachowano dla małych dzwonów kościelnych. Określenie dzwonnika jako sygnatora przypisano najważniejszemu w większym zespole dzwoniących lub urzędnikowi nadzorującemu. Dzwony wywodzą się z Dalekiego Wschodu, w kręgach bliskowschodnich oraz śródziemnomorskich pełniły funkcję religijną. Funkcję informacyjną nadali im mnisi koptyjscy, zaś iroszkoccy wprowadzili dzwony do liturgii Kościoła Zachodniego. Wraz z coraz powszechniejszym wykorzystaniem dzwonu, coraz częściej w stosunkach świeckich, pojawiać się zaczęli zawodowi dzwonnicy. W Czechach, Polsce oraz na Węgrzech funkcje dzwonnicze powierzano ludności służebnej, zwanej świątnikami. Rozwój stosunków ekonomicznych jak i społecznych sprawił, że z czasem zastępowano ich pełnoprawnymi dzwonnikami bądź cechami rzemieślniczymi, a niekiedy występowali razem, co zależało tak od czasu jak i od miejsca. Obecność dzwonników przy kościołach miała charakter stały, ze względu na dużą liczbę dzwonień w ciągu dnia. Dzwony wzywały nie tylko do modlitwy czy na nabożeństwo, lecz również do pracy i na spoczynek. W sposobie jakim bito w dzwon zawierała się informacja czy akurat kapłan niesie wiatyk do umierającego, czy też do miasta zmierzał biskup. Oprócz bicia w dzwony, dzwonnicy często zajmowali się innymi posługami, nierzadko zawierającymi się w kompetencjach zakrystianina lub kościelnego. Bywali również nauczycielami w szkołach parafialnych, do czego bardzo często mieli kompetencje w związku ze specyfiką swojego zawodu.Dzwonienie było zajęciem płatnym. Dochody dzwonników można podzielić na stałe oraz okazyjne. Otrzymywali zapłatę za bicia codzienne, świąteczne, jak również w wypadkach zamawiania dzwonu za zmarłych czy podczas nadzwyczajnych uroczystości. Ich zamożność zależała od czasu i miejsca, jak również od wielkości parafii w której kościele byli zatrudnieni. Samo dzwonienie zazwyczaj nie przynosiło wielkich dochodów w ciągu roku. Znane są przypadki posiadania przez nich cenniejszych dóbr, lecz ciężko stwierdzić czy miało to związek z aktualnymi zarobkami dzwonnika, czy też było skutkiem kumulowania majątku przez kilka pokoleń. Z pewnością dzwonnicy mieli wysokie poczucie wartości, nie obawiali się występować w sądzie przeciwko swoim zwierzchnikom. Świadectwem prestiżu, jakim się cieszyli, jest fakt, iż jednym z ważniejszych tytułów w hierarchii Zakonu Krzyżackiego był Mistrz Dzwonniczy. Dzwonnicy cieszyli się poważaniem w społeczeństwie nie tyle ze względu na zarobki, ile na samą funkcję jaką sprawowali. Dzwon bowiem w wyobrażeniach ówczesnych oczyszczał przestrzeń od demonów, a także rozgraniczał znany i uporządkowany świat od nieznanego świata natury.

From the beginnings of civilizations, people tried to control time. A desire for more and more efficient date marking, let to the development of chronological systems, natural sciences, and astrology. However, only in first Christians cloisters people successfully organized the control of time flow and its signalization. With the specialization of those methods and the spreading of bells in early middle ages, the bell-ringing ministry was formed. The basic terms referring to bell-ringers in Latin were campanator and signator. The first one was more commonly used, due to the spread of the term campanae, as the name of the bell. The original name - signum, which means a signal, was reserved for smaller church bells. The title of the bell-ringer as signator was assigned to the most important of the ringers group and for church officials who used to look after them. Bells came from the Far East, in middle-eastern and Mediterranean areas they had a religious function. The informative function was added to them by Coptic monks, while Hiberno-Scottish ones introduced bells to the liturgy of Western Church. Due to the more and more common use of bells, even in secular affairs, professional bell-ringers started to appear. In Czech, Poland, and Hungary, the bell-ringing office was added entrusted to the servant population, known in Polish as świątnicy. The development of economical and social relations caused eventual replacement by professionals or by members of guilds, even though sometimes they appeared together, which relied on place and period. The presence of bell-ringers in nearby churches was almost constant because of the huge number of daily ringings. Bells not only called people for prayer or to devotions, but also for work and rest. Within the way of how the bell was ringed, lied information about its purpose, for example, whether the priest was coming to the seriously ill believer with Viaticum or about the bishop coming to the city.  The bell-ringers were also tasked with services nowadays affiliated to a sacristan. Often they used to be rectors in parish schools, to which they were entitled to by the skills they needed to have.Bell-ringing was a paid occupation. The income of bell-ringers could be divided into regular and occasional fees. They were earning for daily ringings, holiday ones, also in the case of announcing the death or other extraordinary events. Their wealth depended on place and period, especially on the size of the parish within the church they were employed. Bell-ringing in itself wasn't a well-paid occupation on a scale of the year. There are known cases of bell-ringers with valuable goods, but it’s not certain whether it was connected to their actual earnings or just was an effect of savings done by generations. It is sure to say, that bell-ringers had high self-esteem because of the fact that they had no problems with making lawsuits in courts, even against their own superiors. The proof of prestige they had was the fact, that one of the highest ranks in Teutonic Order was The Bell-Master. Bell-ringers used to be respected among the common people not in relation to their incomes, but to the importance of their job. In common belief, the bell could clean the area from demons, making a border between the known world and the unknown wild.