Wstęp: Opłaty nieformalne pacjentów w Europie Środkowo-Wschodniej, w tym w Polsce, rozpowszechniły się szczególnie w czasach socjalizmu. Wśród czynników, które wpłynęły na ten rozwój można wyróżnić przede wszystkim nieefektywny podział zasobów finansowych i dystrybucję świadczeń, zawodność państwa oraz obecność zwyczaju wręczania dowodów wdzięczności lekarzom. Konsekwencją obecności opłat nieformalnych jest zaś w szczególności ich negatywny wpływ na sprawiedliwość i dostępność do świadczeń opieki zdrowotnej.Cel: Celem niniejszej pracy była analiza występowania i charakterystyki zjawiska opłat nieformalnych pacjentów w Polsce, na podstawie dostępnych danych statystycznych gromadzonych przez instytucje. W tym celu zebrano informacje na temat: powszechności opłat nieformalnych, formy, wartości, momentu i celu ich wręczania, adresatów tych opłat oraz stosunku i przekonań Polaków na ten temat. Metody: Dane uwzględnione w analizie pochodziły z raportów: CBOS, Fundacji Batorego, Rady Monitoringu Społecznego, GUS oraz Komisji Europejskiej. Zebrane informacje zostały przeanalizowane pod względem ich zmienności w czasie (jeśli była taka możliwość), a także pod względem różnic w wartościach wskaźników pomiędzy poszczególnymi badaniami.Wyniki: Opłaty nieformalne są wciąż obecne w polskim systemie ochrony zdrowia (wnosi je ok.7% Polaków według badania „Diagnoza Społeczna” z 2015 roku), a ich wartości nie przekraczają średnio kilkuset złotych (według badania „Diagnoza społeczna” z 2015 r., w ciągu trzech miesięcy przed badaniem, wynosiły one średnio: 148zł – za dowody szczerej wdzięczności, 293zł – za dodatkowe opłaty wnoszone przy okazji leczenia w zakładach publicznych, 377zł – za tzw. „dowody wdzięczności”). Ponadto, według najnowszych danych są one wnoszone częściej w formie rzeczowej (CBOS 2007). Co równie ważne, wręczanie opłat nieformalnych lekarzom jest uznawane przez znaczną część Polaków za przejaw korupcji (Fundacja Batorego 2000, 2001). Wnioski: Wciąż obecne opłaty nieformalne w polskiej ochronie zdrowia, mimo ich małego rozpowszechnienia, powinny być sygnałem dla decydentów o konieczności wprowadzenia zmian i podjęcia działań zmierzających ku wyeliminowaniu tych opłat. Powinny być one skupione szczególnie na ograniczaniu opłat nieformalnych mających formę rzeczową oraz wnoszonych przed rozpoczęciem leczenia, a także tych występujących w opiece szpitalnej.

Introduction: Informal fees for patients in Central and Eastern Europe, including Poland, have been particularly widespread in times of socialism. Among the factors that contributed to this development are the ineffective distribution of financial resources and the distribution of benefits, the failure of the state, and the habit of giving gratitude to physicians. The consequence of the presence of informal payments is in particular their negative impact on the equity and accessibility to healthcare services.Objective: The aim of this study was to analyse the occurrence and characterization of informal patients payments in Poland, based on available statistical data collected by the institutions. For this purpose, information was collected on: the prevelence of informal fees, their form, value, the timing and purpose of their award, the recipients of these fees and the attitude and beliefs of Poles about it.Methods: The data included in the analysis came from the reports: CBOS, the Batory Foundation, the Social Monitoring Council, the Central Statistical Office and the European Commission. Collected information was analysed in terms of their variability over time (if possible), and in terms of the difference in the value of indicators between studies.Results: Informal fees are still present in the Polish health care system (about 7% of Poles refer to the "Social Diagnosis" study in 2015) and their value does not exceed an average of several hundred zlotys (according to the "Social Diagnosis" in the three months prior to the survey, they were on average: 148 PLN - for evidence of sincere gratitude, 293 PLN - for additional fees paid on public treatment, 377 PLN - for so-called "gratitude"). In addition, according to the latest data, they are often paid in kind (CBOS 2007). Equally important, giving informal fees to physicians is recognized by a significant proportion of Poles as a manifestation of corruption (Batory Foundation 2000, 2001).Conclusions: Still present informal payments in the Polish health care, despite their low prevalence, should be a signal for policy-makers about the need to change and take action to eliminate these fees. They should be focused in particular on the reduction of informal payments in kind and given before treatment, as well as those in hospital care.