Kingdom of Armenia in Roman-Sasanid politics in the years 363-428

Rywalizacja o Armenię w latach 363-428 była istotnym konfliktem obejmującym praktycznie cały Kaukaz oraz prowincje wschodnie Cesarstwa Rzymskiego, a potem Cesarstwa Wschodniorzymskiego. Genezy tej rywalizacji należy doszukiwać się już w I w. p.n.e. Jednak najcięższe walki rozpoczęły się w IV w. n.e. Królestwo to było strategiczne w doktrynach obu mocarstw. Stanowiło niezbędny bufor do obronnych swoich ziem. Jednak żadna ze stron nie mogła przewidzieć, że całkowita kontrola Armenii nie będzie możliwa.Do sytuacji w Armenii i stosunków z obydwoma mocarstwami niezbędna była analiza źródeł zarówno greckich-rzymskich, ale również ormiańskich, gruzińskich, arabskich, perskich oraz syryjskich. Tylko dzięki całościowemu obrazowi autor był w stanie osiągnąć jak najszerszą perspektywę. Na sytuację w Królestwie Armenii złożyły się nie tylko czynniki czysto polityczne, ale również religijne oraz sytuacja wewnętrzna – bezustanna rywalizacja ormiańskiego króla z miejscową arystokracją, ścieranie się wyznawców chrześcijaństwa oraz zaratusztrianizmu oraz walka pomiędzy rodami o najwyższe urzędy.W pierwszym rozdziale autor przedstawił rywalizację o prym na Bliskim Wschodzie oraz na Kaukazie w latach 226-363. W 224 r. do władzy w Iranie doszła nowa, energiczna dynastia Sasanidów. Od początku swoich rządów rozpoczęła politykę ekspansjonistyczną i przez prawie cały III w. n.e. Cesarstwo Rzymskie nie było w stanie powstrzymać wschodniego najeźdźcy. Sytuacja zmieniła się pod koniec III w. n.e. kiedy to stroną dominującą okazali się Rzymianie, którzy przejęli kontrolę nad Kaukazem. W międzyczasie Armenia i Iberia stały się chrześcijańskimi królestwami i zmieniły częściowo orientację na prorzymską. Sytuację na Kaukazie zapragnął zmienić Szapur II, który ostatecznie zdołał pokonać cesarza Juliana i odzyskać kontrolę nad Armenią oraz Iberią.Drugi rozdział ukazuje najcięższe walki rzymsko-sasanidzkie i próbę totalnego zdominowania Kaukazu przez jedną ze stron. Do zmiany władcy na tronie dochodziło co parę lub co kilka lat, a Armenia nie była w stanie ustabilizować swojej sytuacji. Ciągle dochodziło do rywalizacji wewnętrznej pomiędzy rodami. Na domiar złego ościenne mocarstwa wpływały na obsadę tronu i nieraz same potrafiły zdetronizować króla, którego przedtem wynieśli na tron, a nawet go zamordować. Ostatecznie Rzymianie i Irańczycy postanowili zawiązać kompromis i podzielić Królestwo Armenii na dwie części. To samo uczynili w przypadku Królestwa Iberii. Obie strony uważały, że porozumienie z 387 r. zakończy walki na Kaukazie.W ostatnim rozdziale autor omawia sytuację chrześcijan w Iranie oraz Persarmenii, co było jednym z najważniejszych przyczyn wybuchu wojny w latach 421-422. Mimo zwołania przez sasanidzkiego szacha synodu z Seleucji, trudno było liczyć na całkowity kompromis duchowieństwa chrześcijańskiego. Sytuacja na Kaukazie po wojnie pozostała bez zmian. Wkrótce po niej po władzę sięgnął władca z dynastii Arsacydów, Artaszes IV. Ormiańscy możni stwierdzili jednak, że rządy tego króla nie są dla nich odpowiedni. Prośbę o zmianę systemu rządów z królewskiego na zarząd marzpana wystosowali do Bahrama V. Ten przystał na tę prośbę i ostatecznie dynastia Arsacydów przestała rządzić w Armenii na zawsze. Rzymianie nie zainterweniowali, ponieważ byli zaabsorbowani własnymi problemami wewnętrznymi oraz sytuacją nad Dunajem.

The rivalry for Armenia in the years 363-428 was a significant conflict that encompassed practically the entire Caucasus and the eastern provinces of the Roman Empire and then the Eastern Roman Empire. The genesis of this rivalry should be sought already in the first century BC. However, the heaviest fighting began in the fourth century. The kingdom was strategic in the doctrines of both powers. It provided the necessary buffer for defending its lands. However, neither party could predict that total control of Armenia would be possible.For the situation in Armenia and relations with both powers, it was necessary to analyze Greek-Roman, but also Armenian, Georgian, Arab, Persian and Syrian sources. The situation in the Kingdom of Armenia was not only purely political, but also religious and internal - the constant rivalry of the Armenian king with the local aristocracy, the competition between followers of Christianity and Zoroastrianism, and the struggle between the nobles for the highest offices. In the first chapter the author presents the rivalry of the Middle East and the Caucasus in the years 226-363. In 224, the new, energetic dynasty of the Sasanids came to power in Iran. From the beginning of reign, Sasanian dynasty started an expansionist policy and for almost the entire 3rd century n.e. The Roman Empire was unable to stop the eastern invaders. The situation changed at the end of the 3rd century, when the Romans became the dominating side, they took control of the Caucasus. In the meantime, Armenia and Iberia became Christian kingdoms and partially changed their orientation to the pro-Roman. Shapur II desired to change situation in the Caucasus which finally managed to defeat Emperor Julian and regain control of Armenia and Iberia.The second chapter shows the heaviest Roman-Sassanid struggles and the attempt to totally dominate the Caucasus by one side. Changes on the throne of Armenia were very common, and this kingdom was unable to stabilize its situation. There was still an internal rivalry between the lords. Moreover, the great powers influenced the crown of the throne, and sometimes they were able to dethrone the king they had once throned and even murdered. Finally, the Romans and the Iranians decided to compromise and divide the Kingdom of Armenia into two parts. The same thing happened with the Kingdom of Iberia. Both sides believed that the agreement of 387 would end the fight in the Caucasus.In the last chapter the author presents the situation of Christians in Iran and Persarmenia, which was one of the most important causes of the outbreak of war in the years 421-422. Despite the convocation by the Sassanid Shah of the Seleucid Synod, it was difficult to count on the complete compromise of the Christian clergy. The situation in the Caucasus after the war remained unchanged. Shortly afterwards, the ruler of the Arsacid dynasty, Artashes IV, came to power. However, the Armenian lords stated that the king's rule is not suitable for them. They requested to change the royal government from the marzpan administration to Bahram V. Shah later agreed to this request, and eventually the Arsacid dynasty ceased to rule in Armenia forever. The Romans did not intervene because they were preoccupied with their own internal problems and the situation on the Danube.