The composition and origins of the Pleistocene erratics from the middle part of Mała Panew river catchment area in the Upper Silesia

Przedmiotem pracy jest ustalenie proweniencji eratyków plejstoceńskich znajdujących się w zlewni Małej Panwi na Górnym Śląsku. Eratyki pochodzą głównie z obszarów Półwyspu Skandynawskiego, jednak w osadach morenowych występują także nagromadzenia materiału lokalnego. Materiał skalny zdeponowany został podczas środkowopolskiego zlodowacenia Odry. Głazy narzutowe w dolinie Małej Panwi występują w osadach moren dennych, kemach, w obrębie utworów fluwioglacjalnych, moren recesyjnych oraz osadów tworzących się na zboczach doliny. Eratyki plejstoceńskie są silnie zróżnicowane, zarówno pod względem petrograficznym, jak i frakcji. Wśród głazów narzutowych występują, skały magmowe, wylewne, plutoniczne i żyłowe, skały metamorficzne, osadowe oraz metasedymenty. Dominują eratyki skał magmowych o rozmiarach mniejszych niż 10 cm. Największa ilość eratyków pochodzi z obszarów miejscowości Łaziska i Barut. Proweniencja znacznej ilości okazów została jasno określona, jednak dla części eratyków, ustalenie ich proweniencji było niepewne bądź niemożliwe. Największa ilość głazów narzutowych z doliny Małej Panwi pochodzi ze Szwecji i Wysp Alandzkich. Główne prowincje, z których dostarczany był materiał skalny to: szwedzka prowincja Dalarna, z której pochodzą liczne czerwono – brązowe porfiry i granity o pstrych barwach, prowincje Värmland i Västra Götaland, z których wywodzą się granity i granitognejsy, prowincja Skania ze skałami wulkanicznymi i metamorficznymi oraz cały archipelag alandzki dostarczający dużych ilości granitów rapakiwi. W mniejszym stopniu materiał pochodzi z obszarów Norwegii (Rów Oslo), Finlandii i wyspy Bornholm.

The study focused on provenance of the Pleistocene erratics ocurred in the Mała Panew water catchment area in the Upper Silesia. The erratics are derived mostly from the Scandinavian Peninsula, however contribution of local material is significant. Erratics come mainly from the Odra glacial phase. Boulders in the valley of the Mała Panew can be found in sediments of bottom moraines, kames, fluvioglacial deposits, recesses moraines and sediment created on the slopes of valley. The erratics are strongly differentiated in terms of their size and petrographic composition. There are igneous, extrusive, plutonic, and intrusive rocks, metamorphic, sedimentary and metasediment rocks. Among erratics dominate igneous rocks, smaller than 10 cm. The dominant number of erratics comes from the area of Łaziska and Barut. The provenance of large number of erratics has been clearly defined, however due to poor preservation and metamorphosed some parts of them have not been identified, or their origin is not certain. The largest amount of erratic boulders came from Sweden and Åland Islands. The rock material was supplied from main provinces such as: region of Dalarna, with red and brown porphyries and speckled granites. Region of Värmland and Västra Götaland from the granites and granitogneisses come. Region of Skåne, with volcanic and metamorphic rocks and entire Åland Islands, supplying large quantities of Rapakivi granites. In less quantity, the material comes from Norway (Oslo Graben), Finland and Bornholm Island.