Przedmiotem pracy jest obszerna grupa leków jaką stanowią retinoidy i ich wykorzystanie w leczeniu wielu różnorodnych schorzeń dermatologicznych. Są to pochodne witaminy A, na których budowę składa się pierścień β-jononu i łańcuchy izoprenoidowe. Do tej grupy substancji należą: retinol, retinal i kwas retinowy oraz ich dalsze metabolity i izomery.W organizmie człowieka retinoidy spełniają wiele ważnych funkcji. Głównym ich zadaniem jest udział w procesie widzenia oraz rozwoju płodu. Z punktu widzenia dermatologii bardzo ważnym zadaniem jest wpływ na różnicowanie i proliferację komórek nabłonka oraz normalizacja procesów złuszczania naskórka. W pracy omówiono choroby skóry, w których terapii wykorzystywane są retinoidy. Przedstawiono krótki opis schorzeń oraz dawkowanie, stosowanie i przybliżony czas leczenia pochodnymi witaminy A. W literaturze naukowej najobszerniej opisana jest terapia trądziku pospolitego z zastosowaniem retinoidów. Leki te regulują procesy rogowacenia i normalizują wydzielanie łoju, dzięki czemu udrażniają ujścia gruczołów łojowych i zapobiegają ich zaczopowaniu, a w konsekwencji hamują powstawanie wykwitów trądzikowych. Wpływając na przemiany kwasu arachidonowego, zależne od lipooksygenazy, zmniejszają powstawanie stanów zapalnych. Dzięki temu ograniczają one powstawanie rumienia, występowanie grudek i krost oraz redukują już powstałe teleangiektazje. Właściwości te czynią je bardzo przydatnymi lekami w terapii trądziku różowatego, jednak do tej pory nie posiadają one rejestracji do stosowania w tym schorzeniu i terapia nimi jest „off-label”. Dzięki swojemu wpływowi na funkcjonowanie układu odpornościowego, regulacji działania komórek Langerhansa w skórze oraz hamowaniu czynników chemotaktycznych, pochodne witaminy A są najczęściej i z wielkim powodzeniem stosowane także w terapii łuszczycy. Choroby autoimmunologiczne stanowią duży problem w dzisiejszych czasach. W terapii schorzeń takich jak toczeń rumieniowaty znalazły zastosowanie retinoidy pochodzące z różnych generacji m.in. izotretynoina, alitretynoina oraz acytretyna. Wpływ retinoidów na proliferację i różnicowanie komórek naskórka, hamowanie nadmiernego złuszczania lub normalizacja rogowacenia, w przypadku gdy zachodzi ono zbyt wolno pozwala na leczenie wielu chorób grudkowo – złuszczających takich jak liszaj płaski czy czerwony łupież mieszkowy oraz wielu schorzeń z zaburzeniami procesu złuszczania komórek naskórka. Do takich schorzeń zalicza się różnego rodzaju genodermatozy takie jak choroba Dariera, rybia łuska oraz skóra pergaminowa.Szerokie spektrum działania pochodnych witaminy A pozwala również na skuteczną terapię zmian skórnych wywodzących się z chorób wirusowych. Dzięki wpływowi na procesy keratynizacji retinoidy mogą być stosowane w leczeniu brodawek płaskich oraz mięczaka zakaźnego. Ze względu na wiele działań niepożądanych nie powinny być jednak wykorzystywane jako leki I rzutu. Badania kliniczne przeprowadzone na przestrzeni ostatnich lat potwierdziły skuteczność retinoidów w zapobieganiu, powstawaniu i leczeniu stanów przednowotworowych oraz nowotworów szczególnie skóry. Przeprowadzanych jest wiele nowych badań klinicznych, które mają na celu sprawdzenie skuteczności tych leków w leczeniu nowotworów o różnej etiologii. Retinoidy znajdują zastosowanie w preparatach kosmetycznych. Szczególnie polecane są do pielęgnacji skóry dojrzałej, z objawami starzenia. Wpływają na produkcję kolagenu i proliferację fibroblastów, dzięki czemu skóra staję się lepiej uwodniona i zregenerowana. Odbijają promieniowanie UV, a co za tym idzie mają działanie fotoprotekcyjne. Stosując leki zawierające pochodne witaminy A należy pamiętać o wielu działaniach niepożądanych towarzyszących tym substancjom. Do najważniejszych z nich należy działanie teratogenne, dlatego należy zachować szczególną ostrożność oraz przed zastosowaniem retinoidów skonsultować się z lekarzem w sprawie skutecznych metod antykoncepcyjnych w trakcie i po zakończeniu terapii.

The topic of this dissertation paper is vast group of retinoid medications and their application in the treatment of various dermatological diseases. Retinoids are the derivatives of vitamin A, consisting of β-ionone ring and isoprene chains. To this group of substances belong retinol, retinal, retinoic acid and their further metabolites and isomers. Their main task is to participate in the process of seeing and fetal development. From the point of view of dermatology and cosmetology, their very important task is their influence on differentiation and proliferation of epithelial cells and on the processes of exfoliation. This dissertation discusses skin diseases, in treatment of which retinoids are used. The thesis provides a short description of diseases with dosage, usage and approximate time of curation with retinoids. Scientific literature provides the most extensive description of acne (acne vulgaris) therapy using retinoid medications. These medications regulates processes of keratinization and normalizes seborrhea (seborrheic dermatitis), what restores patency of sebaceous glands and prevents their obstruction, in consequence restraining acne efflorescence. They reduce the inflammation by influencing conversion of arachidonic acid, dependent on lipoxygenase. Due to these processes, they limit the creation of erythema, occurrence of papules and pimples as well as reduce already arisen telangiectasia. Such properties make them very useful medications in rosacea therapy, however, they are still not registered to be used for this disease, and therefore such therapy is considered “off-label”. Due to their positive influence on the immune system, by regulating Langerhans cells’ functionality in the skin and restraining chemotactic factors, retinoids are the most often and very successfully applied in the therapy of psoriasis. As autoimmune diseases are a large issue nowadays, retinoids coming from different generation, e.g. isotretinoin, alitretinoin and acitretin, are used in the treatment of lupus erythematosus and other diseases. The influence of retinoids on proliferation and differentiation of epidermis, restraining excessive efflorescence, normalization of keratosis pilaris, when it occurs too slowly allows for treatment of many follicular and exfoliative diseases such as lichen planus or pityriasis rubra pilaris and other diseases causing disorders in inflammation process. Such diseases include different type of genodermatoses like Darier’s disease, ichthyosis or xeroderma pigmentosum. Wide spectrum of influence of vitamin A’s derivatives allows for the successful therapy skin changes coming from virus diseases. Thanks to influence on the processes of keratinization, retinoids can be used for the treatment of flat warts and water warts (molluscum contagiosum). As they cause plenty of side effects, they should not be applied as a first line therapy. Plenty clinical trials performer during last years, proved effectiveness of retinoids in prevention of formation and treatment of precancerous conditions as well as cancers (mostly skin cancer). Nowadays, many clinical trials are performed to check effectiveness of retinoid medications in the treatment of cancers of different etiology. Retinoids are also applied in cosmetic specimens. Especially, they are recommended for mature skin care, with signs of aging. They influence on the production of collagen and proliferation of fibroblasts, so that the skin becomes more hydrated and regenerated. They also reflect UV rays, so they are photoprotective. While using medications or cosmetics including vitamin A’s derivatives, many side effects must be taken into consideration. Among them is teratogenicity. Therefore, special care must be applied and the doctor should be consulted before using retinoids to find out about effective methods of contraception during and after the therapy.