Dystopias in works of Stanisław Lem

Praca poświęcona jest analizie zjawiska występowania dystopii w twórczości Stanisława Lema na podstawie jego dwóch powieści z 1961 roku: "Pamiętnika znalezionego w wannie" oraz "Powrotu z gwiazd". Pierwszy rozdział poświęcony jest teoretycznemu wprowadzeniu w zagadnienie utopii i dystopii. Wskazuję w nim na istniejące problemy ze zdefiniowaniem owych pojęć, zastanawiam się nad przydatnością zastosowania terminu utopii w badaniach stricte literackich, a w końcu staram się wypracować zadowalające wyznaczniki pozwalające wyróżnić ten typ literatury. Drugi rozdział poświęcony jest bliższej interpretacji "Pamiętnika znalezionego w wannie". Wychodzę w nim od zapytania o zasadność stosowania terminu dystopia jako określnika dla tej powieści. Pochylam się bliżej nad sposobem ukształtowania czasoprzestrzeni i analizuje, jaki może być jego wpływ na psychikę głównego bohatera. Ostatnią partię rozdziału poświęcam na bliższe przyjrzenie się temu, jak w Gmachu przejawia się sfera kultury i jakie ma to skutki interpretacyjne. Trzeci rozdział skupia się na "Powrocie z gwiazd", za szczególny obiekt zainteresowania przyjmując sobie problemy z jednoznacznym zaklasyfikowaniem utworu jako utopii pozytywnej bądź negatywnej. W tym celu zestawiam ze sobą dwa podstawowe wątki, które stanowią zrąb utworu, mianowicie betryzację oraz motyw romansowy i zastanawiam się, co może wynikać z takiego ich połączenia. Podsumowanie poświęcam natomiast nie tylko na zestawienie ze sobą dotychczasowych wniosków, ale także wskazuję dalsze perspektywy badawcze, jakie mogą z nich wynikać i domagające się dokładniejszego rozwinięcia.

My dissertation concentrates on the issue of dystopia in Stanisław Lem's works. It is based on two of his novels, both published in 1961 - 'Memoirs Found in a Bathtub' ("Pamiętnik znaleziony w wannie") and 'Return from the Stars' ("Powrót z gwiazd"). First chapter is an introduction to the topic of utopia and dystopia. In second chapter I analyse 'Memoirs Found in a Bathtub', while in the third I concentrate on 'Return from the Stars'. In the summary, I try to show how utopian themes are present in other Lem's novels.