Motyw apokalipsy w liryce niemieckiego ekspresjonizmu

Apocalypse in the poetry of German Expressionism

Przedmiotem niniejszej pracy jest porównanie sposobu przedstawienia motywu końca świata w wierszach ekspresjonizmu niemieckiego. Do analizy wybrano liryki trzech sztandarowych poetów ekspresjonistycznych- Georga Heyma, Alfreda Lichtensteina i Johannesa Roberta Bechera. Główna teza pracy głosi, iż aspekty religijne pełnią sekundarną rolę w kreacji ekspresjonistycznych wizji katastroficznych. W części wstępnej obok celów badawczych, zarysowano kulturowe korzenie apokalipsy oraz przyczyny zainteresowania twórców tematem na początku XX wieku. Pierwszy rozdział części analitycznej omawia utwory Georga Heyma, w których szczególną pozycję zajmują obrazy demonicznego miasta oraz bogata warstwa symboliczna. Symbolom, jako dominancie stylistycznej oraz ich roli w tworzeniu przestrzeni w wierszach Heyma, został poświęcony osobny podrozdział. Kolejna część prezentuje apokaliptyczne liryki Alfreda Lichtensteina, których upadający świat zostaje ukazany w konwencji groteski. Można w nich także odnaleźć próby utożsamienia nadejścia końca świata z wojną. Ostatni rozdział charakteryzuje przepowiednie katastrofy u poety Johannesa Roberta Bechera. Charakter jego wizji zmienia się z jednoznacznie pesymistycznych w optymistyczne, zapowiadające nową rzeczywistość, nawiązującą do biblijnego Nowego Jeruzalem. Przestrzeń wierszy Bechera również podlega ewolucji, przechodząc od pełnego grozy locus horridus do toposu miejsca bezpiecznego i szczęśliwego - locus amoenus. Zakończenie pracy obejmuje syntetyczne porównanie obrazów końca świata oraz sposobów jej kreacji na podstawie tekstów lirycznych wyżej wymienionych autorów. Różnorodność katastroficznych przedstawień, konstruowanych jako religijna lub zsekularyzowana apokalipsa i stosujących poetykę „krzyku duszy” sprawia, że obok pierwotnego wątku eschatologicznego zyskują one nowy wymiar, stając się formą krytycznej oceny ówczesnego społeczeństwa.

This thesis examines the motif of Apocalypse in the poetry of German Expressionism. It compares literary depictions of visions of the end of the world created by Georg Heym, Alfred Lichtenstein and Johannes Robert Becher. Literary analyses were carried out to check the role of apocalyptic prophecies and to state the role of religious elements in their descriptions, which are expected to play the secondary role. Taking into account the resources of analysis, expressionism visions vary according to writer’s conviction. They function as secularized or with religious components.

Das Thema vom Weltende steht im Mittelpunkt des Interesses der expressionistischen Autoren. Im Rahmen dieser Arbeit werden die Darstellungen der Apokalypse in der Lyrik des Expressionismus am Beispiel von Georg Heym, Alfred Lichtenstein und Johannes Robert Becher untersucht. Die Analyse basiert auf der werkimmanenten Methode und auf dem Vergleich. Ziel der Arbeit ist es aufzuzeigen, wie das Motiv der Endzeit von expressionistischen Dichtern gestaltet wird und welche Funktionen es erfüllt. Es wird nebenbei die These aufgestellt, dass religiöse Elemente eine untergeordnete Rolle in den Visionen spielen. In den Schlussfolgerungen wird auf die Vielfalt der apokalyptischen Bilder eingegangen und ihre Rolle als Mittel der Gesellschaftskritik hervorgehoben.