Analiza socjolingwistyczna współczesnego języka wilamowskiego

The sociolinguistic analysis of modern Wymysorys

Język wilamowski od ponad 100 lat jest przedmiotem badań i opisów naukowych. Szczególnie interesujące jest długie istnienie wilamowszczyzny i dążenie Wilamowian do utrzymania ich odrębnej tożsamości. Chociaż wilamowski używany jest tylko w jednym małym mieście, język ten rozwinął różne odmiany. Regionalnie dzieli się język wilamowski na dwa dialekty: Centralno-Zachodni, który jest bardzo zbliżony do języka standardowego, oraz Wschodni, w którym można zaobserwować duży wpływ języka niemieckiego. Dialekt Wschodni najprawdopodobniej w następnych latach zaniknie. W zależności od indywidualnych historii życiowych rozmówców, rozwinęły się specyficzne dla każdego idiolekty, które czasem bardzo się różną, szczególnie gdy uległy wpływom polszczyzny lub niemczyzny. Z podobną sytuacją mamy do czynienia w literaturze: wpływ niemieckiego na wiersze Gary jest widoczny, ponieważ autor w swojej młodości uczęszczał do niemieckojęzycznej szkoły. Wpływ różnych języków w poezji Biesika wziął się z jego podróży oraz życia w Wiedniu i Trieście. Współczesne teksty bazują prawie wyłącznie na wilamowskim słownictwie, rzadko pojawiają się w nich bezpośrednie zapożyczenia, ale pojawiają się za to kalki językowe. Ponieważ język wilamowski z powodu prześladowań był na skraju wymarcia, wprowadzono program rewitalizacyjny. Udział biorą w nim nie tylko lokalni działacze ze Stowarzyszenia „Wilamowianie“, ale także naukowcy z Uniwersytetów z różnych krajów, szczególnie zaangażowany jest Wydział „Artes Liberales“ Uniwersytetu Warszawskiego. Rewitalizacja opiera się na dokumentacji, nauczaniu języka i zmianie lokalnych ideologii językowych. Chociaż dokumentacja jest ważnym filarem rewitalizacji języka, język poddany temu procesowi zmienia się. Niektóre odmiany zanikają, jak na przykład wilamowski język kobiecy czy Dialekt Wschodni, inne zaś powstają, jak język szkół wyższych czy język Internetu. Młodzież buduje na gruncie lokalnych ideologii językowych także nowe lekty, które zawierają wyrazy z języka angielskiego lub polskiego. Jeśli rewitalizacja będzie prowadzona dalej, powstaną zapewne kolejne odmiany językowe. Wypieranie pewnych lektów przez inne jest naturalny i z pewnością miałby miejsce nawet, gdyby używanie języka wilamowskiego nie było w 1945 roku zabroniony i przekaz międzypokoleniowy nie byłby zniszczony. Dlatego mimo różnych opinii na temat rewitalizacji językowej i antropologii zaangażowanej, nie można zaprzeczyć, że wskutek tego procesu powstają nowe, żywe, nie stworzone sztucznie przez naukowców formy językowe. Szczególnie w języku młodzieży oraz nauki jest widoczny największy rozwój i zarazem nadzieja dla przyszłości tego mikrojęzyka.

Wymysorys has been an object of studies for 100 years. The most interesting thing is the long existence of Wymysorys and the actions of Vilamovians to preserve their ethnic identity. Although Wymysorys is spoken in just one small town, this language has developed many varieties. Wymysorys is regionally divided into two dialects: Central-West, which is very similar to the standard Wymysorys, and Eastern Dialect, in which a significant influence of German is present. The Eastern Dialect will almost certainly disappear in the near future. Depending on individual life stories, various lects have developed, which are unique for each person. Sometimes they are very different, especially if there is a big influence of Polish or German. A similar situation can be observed in the literature: there is a German language influence in Garas' poems, because the author used to attend a German school. There are influences of various languages in Biesik’s poetry, because he used to travel and live in Vienna and Trieste. The modern texts base fast only on Wymysorys words, there are very rare loanwords, but there are some loan translations. Due to the fact that Wymysorys was forbidden and Vilamovians were persecuted for using it, the language became nearly extinct. There is a revitalisation programme now which engages not only local activists from the „Wilamowianie“ Association, but also university scholars from various countries, with the special attention paid by the Artes Liberales Faculty of the University of Warsaw. Language revitalisation is based on language documentation, language teaching and introducing changes in local language ideologies. Language documentation is an important pillar of revitalisation, but the language which is getting revitalised, changes. Some language varieties die out, for example Vilamovian-woman-language or the Eastern-Dialect, the other come to existence: scholars language or Internet language. Young people build new lects which are based on the local language ideology and they include English and Polish loanwords. If the revitalisation continues, more new language varieties will appear. If Wymysorys had not been forbidden in 1945 and the intergenerational contact had not been destroyed, the varieties of Wymysorys would still disappear and appear as well. Despite different opinions about language revitalisation and applied anthropology, it must be said that during this process appear new, natural language forms. The most interesting and hopeful for the future of Wymysorys is the language of young people and scholars.

Die wilmesaurische Sprache ist seit über hundert Jahren von verschiedenen Forschern untersucht und beschrieben worden. Bemerkenswert ist die lange Existenz des Wilmesaurischen und das Streben der Wilmesauer nach der Erhaltung ihrer Identität. Obwohl das Wilmesaurische nur in einer kleinen Stadt gesprochen wird, hat es mehrere Varietäten entwickelt. Regional teilt sich Wilmesau in zwei Dialekte: den Zentral-Westlichen, der fast wie die Standardsprache klingt und den Östlichen Dialekt, in dem ein großer Einfluss des Deutschen zu beobachten ist. Der Östliche Dialekt wird vermutlich in den nächsten Jahren aussterben. Abhängig von den individuellen Lebensgeschichten der Sprecher entwickelten sich für jeden Idiolekte, die sich manchmal sehr unterscheiden, indem sie vom Polnischen oder vom Deutschen beeinflusst werden. Mit ähnlicher Situation haben wir in der Literatur zu tun: Der Einfluss des Deutschen ist in den Gedichten von Gara sichtbar, weil er in seiner Jugend eine deutschsprachige Schule besuchte. Der Einfluss von verschiedenen Sprachen in Biesiks Gedichten ist auf seine Reisen und das Leben in Wien und Triest zurückzuführen. Die heutigen Texte basieren fast nur auf dem wilmesaurischen Wortschatz, sie verzichten meistens auf direkte Entlehnungen, aber einige Lehnwörter sind dort doch zu finden. Da die Sprache wegen der Verfolgungen schon fast ausgestorben war, hat man ein Revitalisierungsprogramm angefangen. Daran nehmen nicht nur lokale Aktivisten von der Gesellschaft „Wilamowianie“, aber auch in großer Masse Wissenschaftler von Universitäten aus verschiedenen Ländern teil, besonders engagiert ist die Fakultät Artes Liberales der Universität Warschau. Die Revitalisierung besteht aus Dokumentation, Sprachlehre und Änderung der lokalen Sprachideologien. Obwohl die Dokumentation ein wichtiger Pfeiler der Wiederbelebung einer Sprache ist, hat die revitalisierte Sprache nicht mehr die Eigenschaften wie vor diesem Prozess. Einige Varietäten erlöschen, wie zum Beispiel die wilmesaurische Frauensprache oder der Ostdialekt, und andere entstehen, wie die Sprache der Hochschulen oder die Internetsprache. Die Jugend baut aufgrund lokaler Sprachideologien auch neue Lekte, die Fremdwörter aus dem Englischen oder aus dem Polnischen enthalten. Wenn die Revitalisierung weitergeführt werden wird, werden mehrere Sprachvarietäten entwickelt. Das, dass die neuen Lekte die alten ersetzen, ist natürlich und wäre vermutlich auch passiert, wenn das Wilmesaurische 1945 nicht verboten und die intergenerationelle Überlieferung nicht zerstört gewesen wäre. Deswegen trotz verschiedener Beurteilung der Sprachrevitalisierung und der Angewandten Anthropologie, kann man nicht bestreiten, dass infolge dieses Prozesses neue, nicht künstlich von Wissenschaftlern geschaffene, sondern lebendige Sprachformen entstehen. Besonders in der Jugendsprache und in der Sprache der Wissenschaftler, die wilmesaurisch schreiben, die größte Sprachentwicklung und damit die größte Hoffnung für die Zukunft dieser Mikrosprache zu erwarten ist.