Political parties. The legal regulations in the Republic of Poland

Niniejsza praca przedstawia rozwój regulacji prawnej dotyczącej partii politycznych w Polsce. Partie polityczne są istotną instytucją dla demokratycznego ustroju państwowego i społeczeństwa obywatelskiego. Zbiorowości występujące w ramach społeczeństwa mają różne przekonania polityczne, a także interesy społeczne i ekonomiczne. Jednostki tworzą zatem różnego rodzaju zrzeszenia wyrażające opisane podziały i wpływające na społeczną rzeczywistość, w tym na kształtowanie polityki władz publicznych. Jednym z rodzajów takich zrzeszeń są partie polityczne.W niniejszej pracy zawarto przegląd propozycji definicji partii politycznej – zarówno formułowanych w nauce, jak i na gruncie prawa. Omówiono też ewolucję i instytucjonalizację partii politycznych w Europie Zachodniej oraz opisano ich klasyfikacje. Omówiono również przedmiot prawa partii politycznych i statutów partyjnych. Przede wszystkim jednak opisano rozwój regulacji prawnej partii politycznych w Polsce w czasach II RP poprzez II Wojnę Światową i „Polskę Ludową” aż do III Rzeczypospolitej. Najbardziej szczegółowo ujęty został okres po 1997 r., a więc po przyjęciu obowiązujących obecnie Konstytucji, ustawy o partiach politycznych oraz ustawy o Trybunale Konstytucyjnym.Początkowo regulacja ograniczała się jedynie do zawartego w konstytucjach prawa do zrzeszania się, a partie z punktu widzenia prawa traktowano jako stowarzyszenia. Po 1920 r. zaistnieniał pewnego rodzaju dualizm. Z jednej strony, partie mogły działać prawie bez ingerencji państwa, jednak stronnictwa takie nie miały żadnych praw, nawet cywilnych. Jeżeli jednak partia chciała być podmiotem praw cywilnych, musiała się zarejestrować jako stowarzyszenie. Szczątkowo uregulowano udział stronnictw w wyborach oraz w pracach parlamentarnych. W początkach „Polski Ludowej”, choć pozornie uregulowania prawne były zbliżone, to rejestracja stowarzyszenia zależała od swobodnego uznania władz, a organizacje niezależne zwalczano przy pomocy prawa karnego. Państwo było narzędziem jednej partii – Polskiej (Zjednoczonej) Partii Robotniczej. Fakt kierowniczej roli Partii w 1976 r. został prawnie uznany, w drodze nowelizacji Konstytucji PRL.W demokratycznym państwie prawa, jakim jest III RP zapanowała zasada pluralizmu politycznego i przyjęto w 1990 r. pierwszą, bardzo liberalną, ustawę o partiach politycznych. Do 1997 r. partiom przysługiwał duży zakres swobody, a jednocześnie miały one wiele uprawnień, zarówno na polu prawa cywilnego, jak i publicznego. Wraz z regulacją pojawiły się jednak luki prawne i problemy interpretacyjne. Zjawisko luk zostało ograniczone po uchwaleniu obecnie obowiązującej ustawy o partiach politycznych z 1997 r., ale problemów interpretacyjnych jeszcze przybyło. W ich rozwiązywaniu pomaga Trybunał Konstytucyjny, którego zadaniem jest badanie zgodności celów i działalności partii z Konstytucją. Dzięki kompetencjom nadzorczym, które jemu i sądowi rejestrowemu (Sądowi Okręgowemu w Warszawie) zostały nadane, zasada demokratycznego państwa prawnego nie jest zagrożona przez ugrupowania rewolucyjne.

The thesis presents the development of legal regulations concerning political parties in Poland. They are an essential institution of a democratic political system and civil society. The communities appearing within the society have different political beliefs as well as social and economic interests. As a result, individuals form various kinds of associations expressing the aforementioned divisions and affecting the social reality, including shaping of public policies. One of the types of such associations are political parties.The thesis contains an overview of the proposed definitions of a political party - both formulated in science as well as in jurisprudence. It also discusses the evolution and institutionalization of political parties in Western Europe and describes their classifications. The subject of the rights of political parties and party statutes. Above all, however, it presents the development of legal regulations of political parties in Poland during the Second Republic of Poland through World War II and the The People's Republic of Poland (PRL) to the Third Republic of Poland. The period after 1997 was described in detail as it is the time after the adoption of the current Constitution, The Political Parties Act and the Constitutional Court Act.Initially, the regulation had been limited only to the right of association contained in the constitutions, and the parties had been treated as associations from a legal point of view. After 1920 a kind of dualism emerged. On one hand, parties could act almost without State’s interference but did not have any rights, even the civil ones. However, if a party wanted to be the subject of civil rights, it had to be registered as an association. Participation of parties in the elections and in parliamentary works were residually regulated.In the beginning of the People's Republic of Poland, though regulations were seemingly similar, the registration of an association depended on the discretion of the authorities whereas independent organizations were controlled by means of criminal law. The State was a tool of one party – The Polish (United) Workers' Party. The fact of the leading role of the Party was recognized legally in 1976 by the amendment to the Constitution of the People's Republic of Poland.In a democratic state of law – the Third Republic of Poland – the principle of political pluralism prevailed and the first, very liberal Political Parties Act was adopted in 1990. Until 1997 parties were entitled to have a large degree of freedom while they also had many prerogatives, both in the field of civil law and the public law. With that regulation, however, loopholes and problems of correct interpretation appeared. Loopholes were limited after the adoption of the current Political Parties Act of 1997 but problems of interpretation yet multiplied. The Constitutional Court helps solve them – its task is to examine the compatibility of the objectives and activities of parties with the Constitution. Due to supervisory competence that has been given to the Constitutional Court and the court of registration (The District Court in Warsaw), the principle of rule of law is not threatened by the revolutionary groups.