Limitations of copyright law for the benefit of disabled persons

Osoby niepełnosprawne, które stanowią najliczniejszą mniejszość na świecie, ulegają dyskryminacji zarówno na społecznej, politycznej jak i gospodarczej płaszczyźnie życia. W znacznym zakresie ograniczony jest ich dostęp do edukacji, a także życia kulturalnego. W celu przeciwdziałania dyskryminacji osób niepełnosprawnych i tworzenia równych szans w zakresie dostępu do informacji, wprowadzane są m.in rozwiązania prawne ułatwiające dostęp osób niepełnosprawnych do utworów w formatach przystosowanych do ich potrzeb. Pierwszym aktem prawa odnoszącym się bezpośrednio do możliwości wprowadzania w regulacjach krajowych wyjątków w prawie do zwielokrotniania oraz w prawie do publicznego udostępniania utworów jest dyrektywa 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym z 22 maja 2001r. Na zasadach określonych w art. 5 ust. 3 lit. b ww. dyrektywy, ustawodawca polski dokonał w 2004 roku nowelizacji ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych wprowadzając art. 331. Wskazany art. 331 prawa autorskiego stanowi licencję ustawową umożliwiającą korzystanie z już rozpowszechnionych utworów dla dobra osób niepełnosprawnych, jeżeli to korzystanie odnosi się bezpośrednio do ich niepełnosprawności, nie ma zarobkowego charakteru i jest podejmowane w rozmiarze wynikającym z natury niepełnosprawności. Zarówno zakres przedmiotowy jak i podmioty regulacji polskiej ustawy jest szczególnie szeroki, gdyż umożliwia korzystanie z wszelkich form utworów o ile wymagają tego potrzeby osób niepełnosprawnych. Ponadto przyjętą w ustawie o prawie autorskim formą dozwolonego użytku na rzecz osób niepełnosprawnych objęte są osoby dotknięte niepełnosprawnością każdego rodzaju, także osoby upośledzone umysłowo. Jednakże instytucja przewidziana w art. 331 ustawy o prawie autorskim została uregulowana w sposób chaotyczny i niekompletny, co w praktyce utrudnia jej stosowanie, m.in przepisy nie zawierają definicji użytych pojęć będących z natury nieostrymi. W związku z powyższym niezbędna jest zmiana aktualnie obowiązujących przepisów. Ponadto zmiany są wskazane z uwagi na nowe regulacje prawa międzynarodowego. Pierwszą z nich jest obowiązująca w Polsce od dnia 25.10.2012 r., a dotycząca m.in praw osób niepełnosprawnych na gruncie regulacji praw autorskich Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych uchwalona dn. 13.12.2006r. Dokument ten jednakże nie wprowadza istotnych zmian w zakresie ograniczeń i wyjątków od praw autorskich na rzecz osób niepełnosprawnych. Natomiast impulsem do dokonania zmian regulacji krajowych w zakresie dozwolonego użytku na rzecz osób niepełnosprawnych powinien być Traktat WIPO z dn. 27.06.2013. o ułatwieniu dostępu do opublikowanych utworów osobom niewidomym, niedowidzącym i cierpiącym na inne zaburzenia odczytu druku. Wprowadza on obowiązek uregulowania ograniczeń lub wyjątków od prawa autorskiego na rzecz ww. beneficjentów, w skali światowej, dla każdego państwa przystępującego do niego, a więc także dla Polski. Traktat m.in wprowadza nową w skali światowej możliwość transgranicznej wymiany kopii utworów w formatach przystosowanych dla potrzeb osób niepełnosprawnych oraz dopuszczalność importu takich przystosowanych kopii przez samych beneficjentów lub osoby działające w ich imieniu. Traktat jako wielostronna umowa międzynarodowa od momentu jego ratyfikacji wejdzie do polskiego systemu prawa i jego regulacje będą mogły być stosowane bezpośrednio. Jednakże z uwagi na ich znaczenie, a także w celu uniknięcia sprzeczności w obowiązujących w Polsce przepisach, zasadnym będzie przeprowadzenie nowelizacji ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Nowe przepisy powinny zostać sformułowane w sposób klarowny, w uzgodnieniu z traktatem o dostępie osób niewidomych do utworów drukowanych. Z tym zastrzeżeniem, by zmiany nie zwęziły zakresu przedmiotowego i podmiotowego obecnej regulacji, a jedynie ułatwiły jej wykorzystanie w praktyce.

People with disabilities, who constitute the largest minority in the world, are discriminated both in the social and political, as well as economic sphere. Their access to education and cultural life is to a large extent limited. In order to prevent discrimination against people with disabilities and to guarantee equal opportunities with regard to the access to information new legal solutions are being introduced to facilitate access for people with disabilities to works in accessible format copy (according to their needs). The first act of the law, relating directly to the possibility of introducing in national regulations exceptions to the reproduction right and the right to make legal copies available to the public, is the Directive 2001/29/EC of the European Parliament and the Council of 22 May 2001 on the harmonisation of certain aspects of copyright and related rights in the information society. Pursuant to the rules set forth by the Art. 5, par. 3, point (b) of the aforementioned Directive, the article 331has been introduced into the Polish Act of 4 February 1994 on Copyright and Related Rights. This article provides new form of fair use particularly for people with disabilities: “It shall be permitted to use the already disseminated works for the benefit of the handicapped, provided that such use is directly related to their handicap, that it is not a profit-gaining activity and that it is proportionate to the nature of the handicap”. Both objective and subjective scopes of the Polish regulation are particularly wide as they concern the use of all forms of works if required by disabled persons. What is more, as adopted by the Polish Copyright Act, the fair use for people with disabilities refers to all types of disabilities. However, the institution introduced in art . 331 of the Copyright Act has been regulated in a chaotic and incomplete manner which makes it difficult to use the article in practice; for instance, the legislation does not contain definitions of terms that are inherently blurred. Therefore, it is necessary to modify the current legislation. In addition to that, changes are desirable due to the new regulations of the international law. The first is UN Convention on the Rights of Persons with Disabilities adopted on 13th December, 2006, which came into force in Poland on 25th October, 2012. However, this document, does not introduce significant changes to the limitations and exceptions to copyright law for the benefit of persons with disabilities. In order to make changes to national regulations in the field of fair use for people with disabilities it is necessary to consider the WIPO Treaty to Facilitate Access to Published Works by Visually Impaired Persons and Persons with Print Disabilities (VIPs Treaty)– adopted by Marrakesh Diplomatic Conference on 28th June 2013. The treaty introduces an obligation to regulate limitations or exceptions to copyright law for the above mentioned beneficiaries globally and for each State acceding to it, including Poland. The treaty, inter alia, introduces a new legal possibility of cross-border exchange of copies of works in accessible format (according to the needs of disabled people) and the acceptability of import of such adapted copies by beneficiaries or persons acting on their behalf. The Treaty, as a multilateral international agreement, will enter the Polish legal system on the day of ratification and its regulations shall be used directly. However, due to their importance and in order to avoid contradictions in the legislation in Poland it is reasonable to introduce amendments to the law on copyright and related rights. The new provisions should be formulated in a clear and precise manner and in compliance with the VIPs Treaty. However, the changes should not narrow the subjective and objective scopes of the current regulation but only facilitate its use in practice.