Canção popular. Piosenka jako środek i przekaz Brazylii.

Popular song – medium and message of Brazil.

Niniejsza praca ma na celu ukazanie szczególnego miejsca, jakie muzyka rozrywkowa zajmuje w kulturze brazylijskiej, ze wskazaniem na kontekst tożsamości narodowej. Przedmiotem analizy są trzy piosenki, z których każda reprezentuje inny styl muzyczny; przykładem samby jest piosenka Com que roupa? (1929) autorstwa Noela Rosy; Bossa Nova jest reprezentowana przez wykonanie piosenki Desafinado (1958) przez João Gilberto (muzyka: Tom Jobim, tekst: Newton Mendonça); piosenką nurtu MPB (Música Popular Brasileira) jest Arrastão (1965), której autorami są Edu Lobo (muzyka) i Vinicius de Moraes (tekst). Piosenkę (canção popular) pojmuje się w niniejszej pracy jako twór artystyczny, który, będąc jednocześnie produktem przemysłu rozrywkowego, ulega wpływom czynników społeczno-politycznych oraz ideologicznych. Z uwagi na złożoność swojej natury i występowanie w wielu kontekstach piosenka powinna być analizowana przy użyciu elementów teorii wielu dziedzin nauki jednocześnie. Do przeprowadzenia analiz zawartych w niniejszej pracy zaczerpnięto z teorii takich nauk jak historiografia, antropologia, socjologia, muzykologia i lingwistyka. Głównym problemem poruszanym w pracy jest obecność dyskursów narodowościowych w muzyce rozrywkowej na tle ideologii nacional-popular, której założeniem jest możliwość zjednoczenia kulturowego klas społecznych poprzez wspólny język, skonstruowany na bazie wzorców kultury wysokiej, do którego włączone zastają elementy właściwe kulturze przedstawicieli większości populacji nie posiadających wykształcenia muzycznego. Ideologia ta zakłada charakter użytkowy sztuki, która powinna służyć jako wyraz ogółu społeczeństwa.

This study aims to emphasize the relevance of popular music in Brazilian culture, especially in the context of national identity. The object of analysis are three examples of popular song, each one representing a different musical style; the example of samba is Com que roupa? (1929) by Noel Rosa; Bossa Nova is represented by Desafinado (1958), song composed by Tom Jobim, with the lyrics of Newton Mendonça, performed by João Gilberto; the song of Brazilian Popular Music (MPB) is Arrastão (1965), with the lyrics written by Vinicius de Moraes and Edu Lobo’s music. Popular song is considered an artistic creation that is a product of the cultural market influenced by socio-political and ideological factors. The complexity of the artistic expression analyzed influenced the choice of an interdisciplinary perspective in the reflections. Thus, elements of literary, historiographical, sociological, anthropological, musicological and linguistic analysis are used. The main problem is the presence of various types of nationalist discourses in popular music. It is observed how this factor is reflected on the background of the national-popular ideology, a thought based on the belief in the unity of the social classes through a common cultural language, which is built on an erudite base combined with popular elements. In this perspective, art should serve as an expression of a common bond, an expression of the community.

Na presente dissertação pretende-se salientar a relevância da música popular na cultura brasileira, sobretudo no contexto da identidade nacional. O objeto de análise são três exemplos de canção popular, sendo cada uma representante de um estilo musical diferente; o exemplo de samba é Com que roupa? (1929) de Noel Rosa; a Bossa Nova é representada por Desafinado (1958), canção composta por Tom Jobim, com a letra de Newton Mendonça, interpretada por João Gilberto; a canção da Música Popular Brasileira (MPB) é Arrastão (1965), com a letra de Vinicius de Moraes e a música de Edu Lobo. Entende-se a canção popular como uma criação artística que é ao mesmo tempo um produto cultural inserido no mercado influenciado por fatores sociopolíticos e ideológicos. A complexidade da expressão artística analisada influenciou na escolha de uma perspetiva interdisciplinar das reflexões, isto é, utilizam-se elementos de análise literária, historiográfica, sociológica, antropológica, musicológica e linguística. O problema principal é a presença de vários discursos de tipo nacionalista na música popular. Observa-se como se reflete esse fator no fundo da ideologia nacional-popular, pensamento desenvolvido à base de uma crença na união das classes sociais através de um idioma cultural comum, construído com a base do erudito à que se juntam elementos populares. Nesta perspetiva a arte deve representar o elo comum, servir como expressão da coletividade.