The turn of spring and summer (Kupała, Sobótka) in the literature of romanticism - selected examples

Przedmiotem pracy jest realizacja tematu przełomu wiosenno-letniego w literaturze romantyzmu. Głównie na podstawie utworów polskich twórców, jednak zawiera również dzieła literatury europejskiej – Sen nocy letniej Williama Szekspira oraz sceny przedstawiające Noc Walpurgi w Fauście Goethego.Poemat Seweryna Goszczyńskiego jest literacką wizją Sobótki. Autor wprowadził do niego elementy podhalańskich wierzeń i podań, co poskutkowało fantastycznym wymiarem utworu. W Sobótce uwidacznia się upodobanie romantyka do folkloru, a także do elementów nadzwyczajnych. Same obchody święta zawierają większość charakterystycznych dla niego komponentów, można więc mówić o dokładności Goszczyńskiego-etnografa.Podobnie Józef Ignacy Kraszewski – przez ukazanie święta Kupały w swojej powieści, potwierdza swoje etnograficzne kompetencje, zwłaszcza zaś znajomość kultury Słowian Wschodnich. Stara baśń także zawiera podstawowe ogniwa celebrowania przełomu wiosenno-letniego. Pisarzowi udało się także odmalować nieco gorączkową atmosferę uroczystości. Obraz jest dynamiczny. Motyw kwiatu paproci, związanego z obrzędami nocy świętojańskiej, pojawia się w kilku baśniach, spisanych przez polskich folklorystów. Można powiedzieć, że to wątek popularny w opowiadaniach polskiego ludu. Pisarze czasami nadają mu literackie ryty, wprowadzają inne wątki z opowiadań gminnych. Tematem zajęli się: Kraszewski, Siemieński, Wójcicki.Nieco inaczej temat przełomu wiosenno-letniego potraktował Wincenty Pol. Jego Obrazy z życia i natury są dokumentalnym zapisem obserwacji poczynionych w różnych regionach Polski. Utwór Pola to rodzaj dziennika. W Pieśni o domu naszym autor swoją uwagę skupia na tradycji rzucania wianków i związaną z nią wróżbą. W utworze panuje raczej atmosfera sielanki.Kraszewski w Starej baśni i Goszczyński w swoim poemacie wykorzystali większość elementów, które religioznawcy uważają za części scenariusza pogańskiego święta lub też pozostałości po nim. W powieści pojawiają się zatem: ablucja, rozpalenie nowego ognia, oczyszczające przez niego skoki, śpiewy i tańce. Autor Sobótki pomija rytualną, oczyszczającą kąpiel, zachowując pozostałe składniki. Realizacje tematu w literaturze europejskiej różnią się od utworów polskiego romantyzmu. Szekspir kładzie nacisk na magię miłosną tej nocy, podczas której możliwa jest gra z ludzkimi uczuciami. W noc świętojańską fizyczność bierze górę. W tradycji słowiańskiej Kupała to także święto miłości, co zostało podkreślone przez Kraszewskiego w Starej baśni. Mefistofeles w Fauście wykorzystał Noc Walpurgi, by za sprawą popędu odciągnąć bohatera od tego, co ważne, od Małgorzaty. Ponadto spełniał swoją obietnicę – dostarczanie coraz nowych doznań.W większości utworów Sobótka jawi się jako święto radości i beztroski. Pojawiają się jednak także mroczne rysy. W Starej baśni niepokój wprowadza porwanie Dziwy. Doman bierze dziewczynę gwałtem, co prowadzi do dalszych nieszczęśliwych wydarzeń – Dziwa przebija go nożem. W Sobótce Goszczyńskiego atmosferę niepokoju wprowadzają demony z demonologii słowiańskiej. Ludzie zgromadzeni wokół ognisk bawią się i nie zdają sobie sprawy z grożącego im niebezpieczeństwa. W Pieśni o domu naszym zaś smutek zasygnalizowany jest postacią jedynej dziewczyny, której wianek się topi. Jej ukochany nie żyje. W Zamku kaniowskim Goszczyńskiego dominuje demoniczność. Na samym początku pojawiają się tam puszczyki, wśród ludu kojarzone z siłami piekielnymi. Po Kaniowie błąka się zjawa Kseni i poszukuje Nebaby. Wreszcie sam Kozak jest raczej mroczną postacią, jego myśli zaprząta żądza zemsty. Kupała pojawia się jako przeciwstawienie obecnym czasom. To moment radości.W kierunku grozy zmierza Noc Walpurgi. Na sabacie czarownic króluje nieokrzesana seksualność i mroczne magiczne praktyki. Sen nocy letniej, według Kotta, nie jest lekką komedią, pełną przyjaznych duszków. Odkrywa ciemne aspekty ludzkiej psychiki i seksualności.

My BA dissertation is about the turn of spring and summer in literature of polish romanticism and in literary works of Shakespeare and Goethe.