Picture of Russia in science fiction literature

Celem poniższej pracy jest zbadanie, w jaki sposób w literaturze fantastycznonaukowej przedstawiana jest Rosja. Przedmiotem naszej analizy będą utwory przynależące do gatunku fantastyki naukowej, napisane przez autorów polskich, rosyjskich oraz anglojęzycznych.Zagadnienia badawcze można podzielić na trzy zasadnicze kwestie; po pierwsze, podjęta zostanie próba odnalezienia w badanych utworach wspólnych motywów konstrukcji świata, co z kolei posłuży do stworzenia swoistej typologii Rosji fantastycznych. Po drugie, zanalizowany zostanie wpływ osoby autora - przede wszystkim jego narodowości - na świat przedstawiony. Po trzecie wreszcie, podjęta zostanie próba zrekonstruowania obrazu współczesnej Rosji i Rosjan, wyłaniającego się z kart współczesnej fantastyki naukowej.Przed rozpoczęciem zasadniczej części naszych rozważań należy przybliżyć stronę teoretyczną zjawiska znanego jako fantastyka naukowa. Cenna przy tym będzie pomoc nielicznych badaczy gatunku - takich jak Julij Kagarlicki oraz James Gunn. Co ciekawe, chociaż fantastyka naukowa jako gatunek jest stosunkowo młoda - jej historia sięga połowy XIX wieku - to jej elementy charakterystyczne pojawiają się w literaturze światowej znacznie wcześniej, bo już w starożytnej Grecji.Przedstawione w utworach obrazy fantastycznej Rosji można zasadniczo podzielić na trzy typy: Rosję hegemoniczną - której przykłady widzimy w "Lodzie" Jacka Dukaja czy "Szansie" Sebastiana Imielskiego, Rosję "primus inter pares" - ukazaną w space operze Michaiła Achmanowa "Przybysze z ciemności" - oraz Rosję "zniszczoną"- której przykładem jest zdominowana przez Rzeczpospolitą Rosja "Krzyżackiego Pokera" Dariusza Spychalskiego. Pomiędzy tymi trzema typami znajduje się szereg utworów zawierających w sobie elementy więcej niż jednego typu - jak chociażby w "Metro 2033" Dmitrija Głuchowskiego.Narodowość autora ma niepośledni wpływ na całokształt obrazu fantastycznej Rosji. Widać przy tym wyraźne tendencje - Polacy mają skłonności do przedstawiania Rosji jako agresora, złowrogie mocarstwo o tendencjach hegemonicznych, podczas gdy Rosjanie zazwyczaj charakteryzują swoje państwo jako element ogólnoświatowego systemu politycznego, znaczący, lecz pozbawiony zapędów hegemonicznych. Widziani oczami rosyjskiego pisarza Rosjanie są pokojowi, otwarci na współpracę i postępowi - zaatakowani natomiast, walczą do ostatniej kropli krwi. W spojrzeniu autorów anglojęzycznych natomiast - Philipa K. Dicka oraz Scotta Westerfelda - widać bardzo silne wpływy stereotypów, przedstawiających Rosję jako kraj złowrogi i nieprzewidywalny, nawet dla własnych sprzymierzeńców.Wreszcie obraz współczesnej Rosji wyłaniający się z kart powieści fantastycznonaukowych okazuje się być bardzo skomplikowanym i różnorodnym. Z jednej strony mamy wypalony, pozbawiony nadziei świat serii "Metro 2033", w którym degeneracji i rozpadowi uległy wszelkie wartości - wiara, zaufanie, moralność - a znane ze współczesnej Rosji problemy - rasizm, napięcia religijne, wyzysk - urosły do niewyobrażalnych rozmiarów. Z drugiej jednak strony w zwierciadle fantastyki naukowej widać nie tylko obawy, ale również tęsknoty i nadzieje - za czasami mocarstwowości czy epoką podboju kosmosu. Powieści takie jak "Grawilot "Cesarzewicz"" Wiaczesława Rybakowa czy "Jutro wojna" Aleksandra Zoricza przedstawiają Rosję silną i potężną - taką za jaką tęsknią całe rzesze Rosjan, niezależnie od ich wieku.

The aim of this work is to invstigate the way Russia is presented in science fiction literature. The object of our analisys will be science fiction publications, written by Polish, Russian and Anglosaxon writers.Research issues can be divided into three general questions; first, we shall attempt to find common themes in the way fantastic Russias are constructed, which in turn will help us create their typology. Then, we shall analyse the influence of the author - most of all, his nationality - on the world he creates. Finally, we shall attempt to reconstruct the portrait of contemporary Russia and its people, emerging from the contemporary science fiction works.Before we begin the main part of our considerations, we need to examine the theoretical part of the phenomenon known as science fiction. In this task we will utilise the valuable aid of the few researchers taking interest in the genre - such as Yuliy Kagarlitsky and James Gunn. Interestingly, although the science fiction is a relatively young genre - starting from the first half of the 19th centry - the genre-specific elements can be identified much earlier - as far as ancient Greece.Fantastic Russias presented in analysed works can be divided into three types: a hegemonic Russia - examples of which we can see in Jacek Dukaj's "Ice" or Sebastian Imielski's "Chance", Russia "primus inter pares" - shown in Mikhail Akhmanov's space opera "Arrivals from the Dark" - and Russia destroyed - such as the one presented in Dariusz Spychalski's "Teutonic Gamble". Between those three types we have several works containting elements of more than one type - like, for example, Dmitri Glukhovsky's "Metro 2033".The author's nationality plays a key role in constructing the overall picture of fantastic Russia. We can see clear patterns here - with the Poles very likely to show Russia as an aggressive, sinister superpower with hegemonic tendencies, while the Russians usually present their country as an element of world wide political system - an important one, yet lacking any hegemonic tendencies. Seen by a Russian author, the Russians are peaceful, open to cooperation and progressive - yet relentless if attacked. In Anglosaxon eyes, however - Philip K. Dick and Scott Westerfeld's - we see strong influence of stereotypes, showing Russia as a sinister and unpredictable country, even for its own allies.Finally, the image of contemporary Russia stemmng from science fiction novels turns out to be a complicated and diverse one. We can see the desolate, hopeless world of "Metro 2033" - where all values became degenerated and twisted - including faith, trust and morality - and dangers known from contemporary Russia - racism, religious tensions, exploitation of human beings - grew to monstrous proportions. On the other hand, the mirror of science fiction shows not only the fears, but also hopes and yearnings - for the times of strenght or the conquest of outer space. Novels like Vyacheslav Rybakov's "Gravilyot "Tsesaryavich"" or Alexander Zorich's "Tommorow War" show us a strong and powerful Russia - one that countless Russians long for, regardless of their age.