Kontrowersyjne tłumaczenie usprawiedliwione przez kontekst: "Janina", pierwsze polskie tłumaczenie "Jane Eyre" Charlotty Brontë

Dokładnie 33 lata po opublikowaniu oryginału, w roku 1880, zaczęło się ukazywać pierwsze polskie tłumaczenie „Jane Eyre”, klasycznej wiktoriańskiej powieści autorstwa Charlotte Brontë. Przez niecały rok drukowane było pod tytułem „Janina. Powieść z angielskiego” i dołączane w odcinkach do popularnego czasopisma „Tydzień”, wydawanego w Piotrkowie Trybunalskim. Na przestrzeni lat przekład pióra Emilii Dobrzańskiej został zapomniany, lecz dla przekładoznawcy stanowi niezwykle fascynujący przypadek. Tłumaczenie to jest o ponad połowę krótsze od oryginału, a także zawiera wiele przeinaczeń, pomyłek i błędów, w tym również potencjalne potknięcia zecerów czy redaktorów. Oprócz niedociągnięć czysto językowych, tłumaczenie to jest dalekie od pierwowzoru również pod względem stylistycznym i rodzajowym – ta intelektualna, psychologiczna i ambitna powieść stała się przesentymentalizowanym, naiwnym gotyckim romansem. Taki efekt został uzyskany między innymi dzięki pominięciu aluzji literackich i kulturowych, uproszczeniu i zubożeniu słownictwa, nadmiernej infantylizacji, udramatyzowaniu i podkreśleniu wątku romansowego. Co więcej, główni bohaterowie tłumaczenia wydają się być podkoloryzowanymi wersjami oryginalnych postaci. Celem niniejszej pracy dyplomowej było dokładne zbadanie i opisanie na przykładach tego interesującego przekładu, a następnie przeanalizowanie szeroko rozumianego kontekstu, w jakim powstawał. Pod uwagę zostały wzięte okoliczności historyczne, osobiste, polityczne, ideologiczne, kulturowe, społeczne, normatywne i rynkowe. W rezultacie możliwe było udowodnienie głównego założenia pracy, czyli stwierdzenia, że aby uformować obiektywną ocenę danego tłumaczenia, należy wziąć pod uwagę wszystkie czynniki i otoczenie tłumacza, które mogły mieć wpływ na wynik jego lub jej pracy.

The first Polish translation of Charlotte Brontë’s widely popular Victorian classic Jane Eyre was published between 1880-1881, exactly 33 years after the original novel came out. It was being issued under the title Janina. Powieść z angielskiego (“Janina. A novel from English”) as a supplement to the weekly periodical Tydzień (“The Week”), extremely popular in the province. Over the years Emilia Dobrzańska’s translation became obsolete and was forgotten, however, it is still a fascinating case to study for the translatology scholar. The translation is extremely abridged – less than a half of the original’s length – and abundant with misinterpretations, mistranslations and errors, including the probable mistakes made by typesetters or editors. Apart from flaws of strictly linguistic nature, the translation is far from the original on the linguistic and generic levels; more precisely, this ambitious, psychological and intellectual masterpiece was rendered into an overly sentimental, naïve gothic romance. Such an effect was a result of omitting cultural and literary allusions, vocabulary impoverishment and simplification, excessive infantilisation and focusing on the dramatic and the romantic. Moreover, the main characters of Janina seem to be more extreme versions of their originals. The aim of this thesis was to investigate and describe this controversial case in detail, and then to analyse thoroughly the circumstances in which the translation came into existence. Consequently, the historical, personal, political, ideological, cultural, social, normative and marketing context of the translation was taken into consideration. As a result, the paper’s main premise, that in order to form an objective assessment of a translation, all of the contextual factors which influenced the translation need to be taken into account, could be proven.