Stanisław Jakubowski and his vision of Slavdom

Stanisław Jakubowski (ur. 1885 - zm. 1964) nie należał do grona najbardziej znanych i wpływowych artystów dwudziestolecia międzywojennego, jednak niewątpliwie można go uznać za jedną z ciekawszych i barwniejszych postaci wśród polskich grafików. Jego życie było pełne aktywności nie tylko na polu artystycznym, ale również w innych dziedzinach – dał się poznać jako zaangażowany wykładowca, konserwator i twórca wielu opracowań naukowych z dziedziny archeologii, etnografii, czy technik artystycznych. Jego bogaty dorobek artystyczny odznaczał się wysokim poziomem i dużą różnorodnością techniczną (korzystał z technik rzadko uprawianych i wymagających, takich jak monotypia czy druk na jedwabiu). Zróżnicowane były również tematy, które Jakubowski podejmował w swej twórczości, jednak największą pasją i wyobraźnią wykazywał się przy tworzeniu dzieł o tematyce słowiańskiej. Są one wdzięcznym obiektem badań nie tylko z uwagi na wysoki poziom artystyczny. Jako efekt szczerej fascynacji, własnych badań i przemyśleń artysty, dzieła te odzwierciedlały również jego oryginalne poglądy na temat Słowiańszczyzny, które wyrażał wprost w swoich tekstach . Poglądy te są odbiciem długiej tradycji idei słowiańskich, sięgających jeszcze XVIII wieku. Bez trudu można w nich odnaleźć ślady arkadyjskiej wizji Prasłowiańszczyzny, ukształtowanej przez Herdera i kontynuowanej przez szereg polskich twórców. Szczególnie widoczne jest w przypadku przekonania artysty o pokojowej naturze Słowian i ich wysokim poziomie moralnym. Odbija się też w nich specyficzna koncepcja, wprowadzona w początku XIX wieku przez Zoriana Dołęgę Chodakowskiego, rozwijana przez romantyków i niezwykle istotne dla twórców młodopolskich, wedle której tradycja ludowa wiernie zachowała autentyczną, rdzenną, prawdziwie polską, nieskażoną wpływami chrześcijaństwa kulturę. Warto przy tym jednak podkreślić, że w odróżnieniu od większości piewców Słowiańszczyzny Jakubowski nie przejawia krytycznego stosunku do chrześcijaństwa. Artysta odwołuje się w swoich poglądach także do idei wspólnoty słowiańskiej, czy do problemu odwiecznego konfliktu germańsko-słowiańskiego. Świadczy to o tym, że sztuka i poglądy Jakubowskiego nie tylko skupiają w sobie tradycję idei słowiańskich, ale są także reakcją na sytuację współczesną. Również pod względem artystycznym twórczość Jakubowskiego z jednej strony zawiera pewne elementy tradycyjne, widoczne choćby w wyraźnych wpływach stylistycznych i tematycznych Młodej Polski, z drugiej strony wpisuje się w bardziej aktualne tendencje, takie jak zainteresowanie drzeworytem czy poszukiwania stylu narodowego. Odwoływanie się w tych poszukiwaniach do tradycji pogańskiej było podejściem oryginalnym, choć nie całkowicie odosobnionym. Podobne koncepcje odnajdujemy w twórczości innych artystów. Jakubowski jest jednak pod względem sposobu postrzegania i przedstawiania tych wątków odmienny i całkowicie niezależny od tych twórców. Aby to dostrzec, wystarczy choćby porównać fantazyjne, poddane nowoczesnej stylizacji wizerunki bogów słowiańskich Zofii Stryjeńskiej, z bardziej tradycyjnymi i wiernymi przekazom naukowym przedstawieniami Jakubowskiego lub agresywne, nacjonalistyczne teksty i poglądy Stanisława Szukalskiego z opiewającymi pokojowy charakter i gościnność Słowian tekstami Jakubowskiego.