Between the Accusatory and Inquisitional Model of 13th-17th Century Criminal Procedure (with Particular Focus on the Problem of Evidence)

Niniejsza rozprawa podjęła temat przeobrażeń, jakim uległ proces karny między epoką wczesnego średniowiecza, a erą racjonalizacji postępowania karnego, które na przełomie późnego średniowiecza i renesansu - wykreowała model procesu inkwizycyjnego. Wczesnośredniowieczny proces europejski cechował się skargowością. Sięgał on jedynie czasem do pewnych namiastek ścigania przestępstw z urzędu. Proces ten wyróżniał się też cechami przypominającymi dzisiejsze standardy postępowania karnego, a więc: ustnością, jawnością czy kontradyktoryjnością. Dobrodziejstwa tych procesowych zasad zatracały się jednak na skutek irracjonalnych metod dochodzenia do prawdy w rozpatrywanych sprawach. Regułą było dochodzenie w tym procesie jedynie do prawdy formalnej uzależnionej od pomyślnego lub niepomyślnego dla strony wyniku przysięgi, współprzysięgi, bądź sądów bożych (ordaliów). W opozycji do poprzednika powstał model procesu inkwizycyjnego, gdzie postępowanie wdrażane było z urzędu - z inicjatywy sędziego inkwirenta, w oparciu o doniesienie, a także pogłoski - fama publica. Owo tajne i pisemne śledztwo miało dostarczyć - w postaci protokołów - materiał niezbędny dla sędziów do wydania werdyktu o winie. Poddany w obecnej pracy analizie ów inkwizycyjny model procesowy cechował się więc: ściganiem z urzędu, tajnością, pisemnością, brakiem kontradyktoryjności, oceną wartości dowodów wedle legalnej teorii dowodowej, a wreszcie - możliwością posłużenia się torturami dla uzyskania confessio - przyznanie się oskarżonego. W pracy przedstawiono też na końcu próbę zanalizowania - z perspektywy kanonów postępowania inkwizycyjnego - kilku spraw zawartych w Księdze Złoczyńców Sądu Kryminalnego Wiśnickiego.

The present thesis discusses the evolution of the criminal procedure between the early Middle Ages and the beginning of the Renaissance. The discussion is therefore concerned with the transformation of the early accusatory model of criminal procedure, characterized by its adversarial and public nature, into the inquisitional model.In the early European model the offences were privately prosecuted. Only in rare cases the proceedings were instituted ex officio (when the offences posed a threat to the State or the Church). The principles on which their early procedure was based resembled the modern standards since the proceedings were adversarial and public. Yet the system of evidence was little credible because it exploited the irrational methods of finding the truth. Instead of witnesses de visu et auditu it rather resorted to the statements mode under oath by the compurgators whose business was only to confirm that the party who called them was an innocent individual. Apart from the compurgators the ordeals were also resorted to. The inquisitional model of the trial was characterized by: the prosecution instituted ex officio, by the emphasis laid on the investigation which was secret and meticulously recorded in writing. In this phase of the proceedings the defendant might be subjected to torture and the confession of his guilt could be extorted from him. The results of the judge and they were formative of his opinion on the question of guilt and the proportion of punishment to be imposed on the self-defendant. While resorting to the thus outlined model of the inquisitional trial, the present thesis makes an attempt at finding to what extent this model was applicable in the proceedings reported in Księga Złoczyńców Sądu Kryminalnego Wiśnickiego (The Book of Criminals of the Criminal Court of Wiśnicz).