The melancholy of jester - the despair and laughter in the writings of Konstanty Ildefons Gałczyński

W pierwszym rozdziale, idąc za Marią Gołaszewską, określiłam komizm Gałczyńskiego jako komizm konceptów. Spełnia on także wszystkie wymogi opisanego przez Bogdana Dziemidoka humoru absurdalnego – takie jak intelektualizm, upodobanie problematyki egzystencjalnej (czy w tym wypadku – społecznej), nihilizm wobec tradycji i jaskrawość. Poeta zestawia ze sobą wzniosłość i wulgarność, świętość i powszedniość, łączy także różne obiegi literackie. Niemalże nadrzędnym elementem jego twórczości jest groteska, traktowana nie tylko jako kategoria estetyczna, ale przede wszystkim światopoglądowa. Satyra autora Wszystko się chwieje nie oszczędza nikogo ani niczego, boleśnie odsłania ludzkie przywary i utrwalone, przebrzmiałe stereotypy kulturowe. Przyjęcie zabawowej koncepcji świata i maski błazna pozwalało mu przemycić pod płaszczem śmiechu rozmaite treści, często niewygodne dla odbiorcy. W jego teatrzyku poszczególne postaci prezentują określone typy charakterologiczne, które miały i wciąż mają swoje odpowiedniki w polskim społeczeństwie. Niczym dawny, królewski błazen, autor Zielonych Gęsi wyśmiewa anachroniczne i nieuzasadnione zachowania oraz wskazuje na ich absurdalność. Świat Gałczyńskiego jest makabryczny i pełen okrucieństwa. Niczego nie można być w nim pewnym. Jego śmiech stanowi przede wszystkim maskę dla ukrycia smutku, a melancholijne odczucie jest tym silniejsze, im głośniej śmieje się czytelnik.Bolesław Miciński stwierdził, że w twórczości autora Ulicy szarlatanów cierpienie zostało zamknięte w rytmie pogodnego menueta. Osobny podrozdział poświęciłam środkom artystycznym służącym kreacji melancholijnego podmiotu, takim jak użycie pseudonimów, liczne cytaty z historii literatury i kultury oraz kreowanie samego siebie na „poetę wyklętego”. Melancholia Gałczyńskiego znalazła swój najgłębszy wyraz w poemacie Bal u Salomona, w którym „ja” liryczne jawi się przede wszystkim jako obserwator i krytyk współczesnego świata. Głównym tematem utworu jest sytuacja egzystencjalna współczesnego człowieka w obliczu kryzysu wartości, relatywizmu i wszechogarniającego materializmu. Tekst wyrasta z głębokiego poczucia niepokoju i niepewności, podmiot czuje się zagubiony w świecie, w którym prawdziwa mądrość – uosobiona przez Salomona – zostaje odrzucona. Kolejnym ważnym tekstem okazały się Notatki z nieudanych rekolekcji paryskich, również prezentujące postawy katastroficzne oraz ukazującej samotność istoty ludzkiej. Tekst ten jest także rozliczeniem z religią, z jednej strony bohater wyraża pragnienie oparcia się w Absolucie, z drugiej zaś odrzuca prawdziwą religijność. Kolejny wiersz, czyli Inge Bartsch to opowieść o nieprzeciętnej kobiecie, która teoretycznie może mieć świat u swych stóp, ale nie może odnaleźć sensu istnienia, co doprowadza ją do samobójczej śmierci. Ostatni rozdział poświęciłam zagadnieniu poszukiwania lekarstwa na smutek. Poeta próbuje je odnaleźć przede wszystkim w sztuce, w jej doskonałej formie, opartej na klasycznych wzorach zaczerpniętych głównie z antyku i renesansu. Szczególną rolę w twórczości Gałczyńskiego odgrywała muzyka – poeta wzbogacał swoje teksty o motywy muzyczne, ważny był dla niego także sam rytuał słuchania, zwłaszcza wielkich kompozytorów, takich jak Jan Sebastian Bach czy Fryderyk Chopin. Hymnem na cześć sztuki stał się poemat Niobe, poruszający między innymi problematykę przekształcenia cierpienia w dzieło. Swój testament poetycki Gałczyński zawarł w Pieśniach – powtarzająca się w nich fraza „ocalić od zapomnienia” kryje w sobie zarówno pochwałę piękna, jak i pragnienie opierającej się przemijaniu nieśmiertelności w sztuce. Istotną rolę w jego twórczości odgrywały także prywatne Arkadie, miejsca schronienia przed złem świata, najczęściej umiejscowione we własnym domu lub dalekiej, wyimaginowanej krainie.

In my opinion melancholy is the basic cathegory for interpretation of writings of Konstanty Ildefons Gałczyński. In his poetry we can find three important components - the laughter, the despair and dreaming about another, better world. Specific connection between them makes works of Gałczyński unique and it is a phenomenon in polish literature.